Mükelleflerin veya vergi sorumlularının vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemeleri nedeniyle verginin zamanında tahakkuk ettirilememesi dolayısıyla vergi dairesince, vergi ziyaı (vergi kaybı )cezası kesilir.
Mükelleflerce matrah ve verginin doğru beyan edilmesi ve zamanında ödenmesi için ticari, zirai ve serbest mesleki faaliyetleri ile ilgili olarak noterlere tasdik ettirdikleri defterlerin tutulması, fatura, serbest meslek makbuzu ve benzeri belgeleri düzenlenmesi ve defter kayıtları ve belgelere dayanarak belirlenen vergi matrahlarının ve hesaplanan vergilerin zamanında beyan edilmesi gerekir.
Defterlerin tasdiki, tutulması, belgelerin düzenlenmesi ve aylık veya yıllık vergi beyannamelerin verilme zamanı ile kayıt ve beyanı esasları vergi kanunlarının usule ve şekle ait hükümlerinde düzenlenmiştir. Mükelleflerce bu hükümlere uyulmaması VUK'ta belirlenen usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezası kesilmesini gerektirir.
Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları
Vergi Usul Kanunu'nun 352'nci maddesi uyarınca kanuna ekli tabloda yer alan usulsüzlük cezaları ile VUK'nun 353 ve mükerrer 355'inci maddelerin de yer alan özel usulsüz cezaları miktarları VUK'nun 414'üncü maddesi ile verilen yetkiye dayanarak Maliye Bakanlığı'nca 2008 yılı yeniden değerleme oranında artırılmış ve 20.12.2008 tarih ve 27086 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 388 sıra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile ilan edilmiştir. Yayınlanan tebliğle tüm vergi mükelleflerin yaptıkları usulsüzlüklerle ilgili cezalar belirlenmiştir.
Usulsüzlük dereceleri ve cezalar
I. derece usulsüzlükler 2009 yılında uygulanacak Ceza miktarı (TL olarak)
1 Sermaye şirketler 89
2 Sermaye şirketi dışında kalan birinci sınıf tüccarlar ve serbest meslek erbabı 56
3 İkinci sınıf tüccarlar 28
4 Yukarıdakiler dışında kalıp beyanname usulüyle gelir vergisine tabi olanlar 14
5 Kazancı basit usulde tespit edilenler 7,60
6 Gelir vergisinden muaf esnaf 3,50
II. Derece usulsüzlükler
1Sermaye şirketler 50
2 Sermaye şirketi dışında kalan birinci sınıf tüccarlar ve serbest meslek erbabı 28
3 İkinci sınıf tüccarlar 14
4 Yukarıdakiler dışında kalıp beyanname usulüyle gelir vergisine tabi olanlar 7,60
5 Kazancı basit usulde tespit edilenler 3,50
6 Gelir vergisinden muaf esnaf 2
Özel usulsüzlük fiiller cezaları
Fatura ve benzeri evrak verilmemesi ve alınmaması ile diğer şekil ve usul hükümlerine uyulmaması (VUK madde 353) 2009 yılında uygulanacak miktar (TL)
1- Fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu verilmemesi, alınmaması 160
- Bir takvim yılı içinde her bir belge nevine ilişkin olarak kesilebilecek toplam ceza 76.000
2- Perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi, giriş ve yolcu taşıma bileti, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Maliye Bakanlığı'nca düzenleme zorunluluğu getirilen belgelerin düzenlenmemesi, kullanılmaması veya bulundurulmaması 160
-Her bir belge nev'ine ilişkin olarak her bir tespit için toplam ceza 7.600
- Her bir belge nev'ine ilişkin bir takvim yılı içinde kesilebilecek toplam ceza 76.000
4- Maliye Bakanlığı'nca tutulma ve günü gününe kayıt edilme mecburiyeti getirilen defterlerin; bulundurulmaması, günü gününe kayıt yapılmaması, yetkililere ibraz edilmemesi ile levha bulundurma ve asma mecburiyetine uyulmaması 160
6- Belirlenen muhasebe standartlarına, tek düzen hesap planına ve mali tablolara ilişkin usul ve esaslar ile muhasebeye yönelik bilgisayar programlarının üretilmesine ilişkin kural ve standartlara uymayanlara 3.500
7- Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerce yapılacak işlemlerde kullanılma zorunluluğu getirilen vergi numarasını kullanmaksızın işlem yapanlara 190
8- Belge basımı ile ilgili bildirim görevini tamamen veya kısmen yerine getirmeyen matbaa işletmecilerine 560
9- 4358 sayılı kanun uyarınca vergi kimlik numarası kullanma zorunluluğu getirilen kuruluşlardan yaptıkları işlemlere ilişkin bildirimleri, belirlenen standartlarda ve zamanda yerine getirmeyenlere 760
10- 127'nci maddenin (d) bendi uyarınca Maliye Bakanlığı'nın özel işaretli görevlisinin ikazına rağmen durmayan aracın sahibi adına 560
Bilgi vermekten çekinenler ile Vergi Usul Kanunu'nun 256, 257 ve mükerrer 257'nci madde hükmüne uymayanlar için ceza VUK mük. 355
1- Birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı hakkında 1.600
2- İkinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler hakkında 760
3- Yukarıdaki bentlerde yazılı bulunanlar dışında kalanlar hakkında 350
Usulsüzlük fiilleri
Usulsüzlükler, Vergi Usul Kanunu'nun 352'nci maddesinde yazılı derecelere ve bu kanuna bağlı cetvele göre cezalandırılır. Usulsüzlük fiili resen takdiri gerektirirse, bağlı cetvelde yazılı cezalar iki kat olarak kesilir. En çok karşılaşılan usulsüzlük fiilleri dereceler itibariyle aşağıya alınmıştır.
I. Derece usulsüzlük fiilleri
1- Vergi ve harç beyannamelerinin süresinde verilmemiş olması;
2- Vergi Usul Kanunu'na göre tutulması mecburi olan defterlerden herhangi birinin tutulmamış olması;
3- Defter kayıtlarının ve bunlarla ilgili vesikaların doğru bir vergi incelemesi yapılmasına imkan vermeyecek derecede noksan, usulsüz veya karışık olması;
4- Çiftçiler tarafından,ekim sayım beyanı ile ilgili olarak,VUK 245'inci madde hükmüne göre muhtar ve ihtiyar heyetlerince yapılan davete müddetinde icabet edilmemesi;
5- Vergi Usul Kanunu'nun kayıt nizamına ait hükümlerine (Madde 215-219) uyulmamış olması (Her incelemede inceleme tarihine kadar aynı takvim yılı için tespit edilen usulsüzlükler tek fiil sayılır);
6- İşe başlamanın zamanında bildirilmemesi;
7- Tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin tasdik muamelesinin yaptırılmamış olması (Kanuni sürenin sonundan başlayarak 1 ay geçtikten sonra tasdik ettirilenler tasdik ettirilmemiş sayılır.)
II. Derece usulsüzlükler
1- Vergi kanunlarında yazılı bildirmelerin zamanında yapılmamış olması (işe başlamayı bildirmek hariç);
2- Tasdiki mecburi olan defterlerden herhangi birinin tasdik muamelesinin, süresinin sonundan başlayarak bir ay içinde yaptırılmış olması;
Yukarıda anılan fiillerin işlenmesi halinde işlenmesi halinde tablolarda verilen cezalar kesilir. Görüleceği üzere ceza miktarları genel olarak 100 TL nin altındadır. Ancak vergi beyannamelerinin günümüzde, büyük ölçüde internet ortamında verildiği ve bu beyannamelerin zamanında verilmemesinin cezasının VUK mükerrer 355 e göre (özel usulsüzlük) 1600 TL olduğu göz önünde tutulmalıdır.
Ödemelerin bankalar yerine kasadan yapılması halinde özel usulsüzlük cezaları
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbabı ile vergiden muaf esnafın kendi aralarında yapacakları 8.000.-Türk Lira'sını aşan tahsilat ve ödemelerinin banka veya özel finans kurumları aracı kılınarak yapılması ve bu kurumlarca düzenlenen dekont veya hesap bildirim cetvelleri ile tevsiki zorunludur. Tespit edilen tutarın altında kalan tahsilat veya ödemelerin banka veya özel finans kurumları aracılığıyla yapılması ihtiyaridir.
Tahsilat ve ödemelerini banka, benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etme zorunluluğuna uymayan mükelleflerden her birine, her bir işlem için bu maddeye göre işleme konu tutarın yüzde 5'i nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir.
Ayrıca Maliye Bakanlığı'nca VUK ile verilen yetkiye dayanarak;
- Konutlarda, her bir konut için aylık 500 TL ve üzerinde kira geliri elde edenlerin,
- İşyerlerinde, işyerini kiraya verenler ile kiracıların
kiraya ilişkin tahsilat ve ödemelerinin 1/11/2008 tarihinden itibaren banka veya Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen belgelerle tevsik edilmesi zorunluluğu getirilmiştir.
Bu usule uyulmaması halinde VUK Mükerrer 355'inci madde deki cezalar uygulanır. 2009 yılına ilişkin ceza miktarları yukarıda verilmiştir.