Son bir yılda 15 gıda maddesinin fiyatı %20’den fazla arttı; doğalgaz %32, elektrik %23 zam gördü
Tüketici fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 9 dolayında salınıyor; biraz yukarıda, biraz aşağıda. Oluşan son oran eylül sonundaki durumu gösteriyor ve yüzde 9.19 düzeyinde. Enflasyonda ekimle birlikte aylık ve yıllığın zikzak çizerek ilerleyeceği biliniyor. Ekimde aylık oran eylüldekinden daha fazla gelecek, ama yıllık oran eylül ayında oluşan oranın altında kalacak. Bunun nedeni de geçen yılın oluşturacağı baz etkisi. 4 Ekim'de yazdığımız tahminimizi bir kez daha hatırlatalım; ekimde aylık artış yüzde 2.5 olsa bile yıllık oran yüzde 8.37'ye inecek.
Yıllık enflasyon yüzde 9 dolayında; Merkez Bankası'nın tahmini olan yüzde 6.2'ye kadar inilemese bile son çeyrekte biraz daha gerileyecek ve yıl büyük olasılıkla yüzde 8 dolayında kapatılacak. Yüzde 8, yüzde 5 olan yıllık hedefin çok ötesinde bir gerçekleşme olmakla birlikte, yine de çok çok kötü bir oran sayılmayabilir.
Ama geniş kitleler, enflasyon oranına hep "burun kıvırma", rakamları inandırıcı bulmama eğiliminde.
Bu yaklaşımın nedeni, paranın daha çok nereye harcandığı ve harcamada ağırlığı olan alanlardaki fiyat hareketlerinin nasıl olduğunda gizli.
TÜFE, 12 harcama grubundan oluşuyor. Ancak 3 harcama grubunun toplamdaki payı yüzde 60'ı buluyor. Gıda ve alkolsüz içecekler yüzde 26.22 ile en büyük paya sahip grup. İkinci sırayı yüzde 16.73 ile ulaştırma, üçüncü sırayı da yüzde 16.44 ile konutla ilgili harcamalar alıyor.
İşte harcamaların yüzde 60'ının gerçekleştirildiği bu üç grupta yapılan ve yıllık yüzde 8-9 dolayında seyreden ortalama TÜFE artışının çok çok üstüne çıkan artışlar, açıklanan ortalama oranın doğru bulunmamasına yol açıyor.
15 üründe yüzde 20'yi aşan artış
Gelir azaldıkça gıdaya daha çok pay ayırmak gerektiği yalnızca Türkiye'ye özgü bir durum değil; tüm dünyada böyle. O yüzden de zorunlu gıda maddelerinin fiyatında ortaya çıkan artışlar büyük önem taşıyor.
TÜİK'in rakamlarına dönelim. Son bir yılda 15 gıda maddesinin fiyatında yüzde 20'yi aşan artışlar olmuş. Tablo ortada… Bu 15 gıda maddesinin kaçı için "çok da gerekli değil, yenmese de olur, tüketilmese de olur" denilebilir ki…
Gıdadan devam edelim. 24 gıda maddesinin fiyatında da eylül itibariyle yüzde 10 ile yüzde 20 arasında artış söz konusu. Dolayısıyla gıda grubunda 39 ürünün fiyatı son bir yılda yüzde 10'un üstünde artmış durumda. Bunlar arasında bir yılda yüzde 50 dolayında zam gören salatalık ve limon dikkat çekiyor.
Hep fiyat artışından, hele hele rekor artışlardan söz edilemez elbette. Son bir yılda fiyatı yüzde 10'dan fazla gerileyen 6 ürün bulunuyor. Öyle ki patateste fiyatların yüzde 23 düştüğü gözleniyor.
Ulaştırmada rekor tren ücretinde
Ulaştırma sektöründe 11 ürün ve hizmette yıllık fiyat artışı yüzde 10'un üstünde. Artış rekoru ise yüzde 27.30 ile banliyö tren ücretinde. İkinci sırayı da yüzde 15.13 ile köprü geçiş ücreti alıyor. Otoban geçiş ücreti de yüzde 10.09'luk artışla yüzde 10 barajının hemen üstünde bulunuyor.
Kamuoyunun en çok ilgi gösterdiği, tartıştığı zamların başında benzin gelir. Gündeme en çok gelen zamların başındadır benzin. Ama benzine son bir yılda yapılan zammın, eylülden eylüle yüzde 5.11 düzeyinde kaldığı dikkat çekiyor. Benzin, bu oranla genel artışın çok çok altında bir zam görmüş durumda. Benzin zammı, orandan çok bu ürünün litre fiyatının geldiği düzeyle tartışma yaratıyor. Türkiye'nin, hele bir de gelir düzeyi dikkate alındığında dünyanın en pahalı benzinini kullanıyor olması eleştirilerin doruğa tırmanmasına yol açıyor.
Doğalgaz ve elektrik ilk sıralarda
Konutla ilgili harcamalarda son bir yılda en çok zam gören ilk beş ürünün dördü, yakıt. Doğalgaz yüzde 32.12'lik zamla ilk sırada. Elektrik de yüzde 22.86 ile üçüncü sırada bulunuyor. Odun ve kömür ücretleri de yüzde 21'lik oranla dördüncü ve beşinci sırayı alıyor.
Konutla ilgili harcamalar toplam 13 ürün ve hizmetin fiyatı izlenerek oluşturuluyor. Bu 13 ürün ve hizmetten 7'sinin fiyatı yüzde 10'dan fazla artmış durumda. Kalan 5 ürün ve hizmette fiyatlar yüzde 0.78 ile yüzde 8.87 arasında artmış, musluk fiyatları ise son bir yılda yüzde 7.99 gerilemiş.
Yıllık oran ekimde düşecek
Doğalgaz ve elektriğe 1 Ekim'den geçerli olmak üzere yapılan yüzde 10'luk zamların, yıllık oranı etkilemeyeceğinin altını çizmek gerekiyor. Hatta yıllık oranlar eylül sonundakine göre az da olsa gerileyecek. Bu, doğalgaz ve elektriğe geçen yılın ekiminde yüzde 12'ye yakın zam yapılmasından kaynaklanıyor. Dolayısıyla eylül sonundaki yüzde 32'lik ve yüzde 23'lük doğalgaz ve elektrik zamlarının üstüne yüzde 10'luk ekim zammını ekleyerek yıllık orana gitmek doğru değil.
Bir başka ifadeyle doğalgaz ve elektrikte TÜFE'deki durum yaşanacak. Ekimdeki aylık artış, eylül artışının üstünde oluşacak; ancak ekimdeki yıllık oran, eylüldeki yıllığın altına inecek.