Esnafın durumu tüm Türkiye ölçeğinde değerlendirme yapıldığında da pek parlak değil, ancak dikkatimizi Anadolu'ya çevirdiğimizde karşımıza çıkan manzara gerçekten çok dramatik. Üç büyük ilk dışındaki illerde on aylık dönemde 19 bin esnaf faaliyete geçerken, 26 bin esnaf kapısına kilit vurmak durumunda kaldı. Bir başka ifadeyle, faaliyete geçen her 100 esnafa karşılık 132 esnaf faaliyetten çekildi.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, yılın ilk on ayında faaliyete başlayan ve faaliyetine son veren esnaf dengesi, Türkiye ölçeğinde geçmiş aylara göre çok önemli bir değişim göstermedi. Geride kalan yıllara göre ise durum giderek bozuluyor. Kriz yaşanan 2001 yılında faaliyete geçen 100 esnafa karşılık, 83 esnaf faaliyetten çekilmişti. Bu denge, ekonomide toparlanmayla 2005 yılında 36'ya kadar geriledi, daha sonra yeniden artış eğilimi başladı. Ticaret unvanlı işyerlerinde geçen yılın ilk on ayında 47 olan kurulan-kapanan dengesi, bu yıl 56'ya çıktı. Bu yılın ilk on ayında, ticari faaliyeti bulunmadığı için resen kapatılan yaklaşık 11 bin işyeri de hesaba katıldığında, kurulan-kapanan dengesi 82'ye ulaşıyor. Yani, 2001 krizinden sonraki en kötü dönemin bu yıl yaşandığı ortaya çıkıyor. Ekim sonunda 2001 düzeyine ulaşan bu dengenin, küresel krizin yarattığı olumsuzlukla içinde bulunduğumuz ay ve gelecek aylarda daha da belirginleşmesi kaçınılmaz görünüyor.
Anadolu yanıyor!
Başta da söyledik, toplamda da durum parlak değil, ama Anadolu esnafının hali perişan. TÜİK verilerine göre, ilk on ayda Türkiye genelinde 40.707 esnaf faaliyete geçti, buna karşılık resen kapatılanlar da dahil 33.347 esnaf faaliyetine son verdi. Açılan-kapanan ticaret unvanlı işyeri sayısı İstanbul'da 14.377 ve 4.642, Ankara'da 5.487 ve 2.138, İzmir'de ise 1.414 ve 847 oldu. Bir başka ifadeyle, bu üç ilde 21.278 esnaf faaliyete geçti, 7.627 esnaf ise faaliyetine son verdi. Bu değerlere göre, üç büyük ilde faaliyete geçen her 100 esnafa karşılık 36 esnaf faaliyetine son vermek durumunda kaldı.
Anadolu'daki duruma gelince. Üç büyük il dışında kalan illerde on ayda 19.429 küçük esnaf ticarete atıldı. Aynı dönemde 25.720 esnaf ise faaliyetine son vermek zorunda kaldı. Buna göre, faaliyete geçen her 100 esnafa karşılık 132 esnaf ticari faaliyetten çekilmiş oldu.
Ticaret ilk sırada
Ticaret unvanlı işyerleriyle ilgili kurulan ve kapanan sıralamasında toptan ve perakende ticaret sektörü ilk sırada geliyor. Bu alanda faaliyet göstermek üzere ilk on ayda 16.734 işyeri açıldı, 24.608 işyeri ise kapandı. Toptan ve perakende ticaret alanında üç büyük ilk toplamında 7.284 işyeri açılırken, 4.430 işyeri kapısına kilit vurdu. Açılan-kapanan dengesi 61 oldu.
Bu alanda üç büyük il dışındaki durum ise gerçekten çok büyük bir sorunun varlığına işaret ediyor. İstanbul, Ankara ve İzmir dışında kalan illerde toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet göstermek üzere on ayda 9.450 işyeri açılırken, tam 20.178 işyeri kapandı. Yani, açılan her 100 işyerine karşılık 214 işyeri kapısına kilit vurmak zorunda kaldı.
Zaten gerek üç büyük ilde, gerek diğer illerde esnafın durumunun böylesine kötü görünmesi toptan ve perakende ticaret alanında bu olumsuz tablodan kaynaklanıyor.
Şirketlerde durum
İlk on aylık veriler şirket kuruluş ve kapanışlarında 2003 yılından beri aynı oranın korunduğunu gösteriyor. 2003 yılından bu yana, kurulan her 100 şirkete karşılık 17-18 şirket kapanmak zorunda kalıyor. Ancak hemen hatırlatmakta yarar var; kurulan-kapanan şirket dengesi 2000 yılında 6, 2001 yılında 8 düzeyinde oluşmuştu.
Son üç aydır dikkati çeken gelişme ise kurulan şirket sayısının geçen yılın önemli ölçüde altında kalıyor olması. Ağustos ayında kurulan şirketlerin sayısı geçen yıla göre yüzde 21 azaldı. Eylüldeki azalmanın oranı yüzde 16 oldu, ekimde ise rekor kırıldı ve şirket kuruluşlarında geçen yıla göre yüzde 27'lik bir gerileme kaydedildi. Yılın ilk on ayında, geçen yıldan yüzde 7 daha az şirket kuruluşu gerçekleşti.
Şirket kapanışlarındaki gerileme ise özellikle ilk aylarda daha yoğun olarak görüldü. Örneğin şubat ayında geçen yıldan tam yüzde 27 daha az şirket kapandı. Şirket kapanışları dalgalı bir seyir izledi. Yılın ilk on ayında kapanan şirketlerin sayısı, geçen yıla göre yüzde 3.9 azaldı.