Küresel krizden çıkışı hangi harfin simgeleyeceği uzun süre tartışıldı. V diyen pek olmadı, L diyenlere de doğrusu pek kulak asılmadı, ekonomi elbette bir gün toparlanacak ve indiği düzeyde ilelebet kalmayacaktı. Geniş tabanlı U görüşü epeyce taraftar buldu; bir diğer görüş de W biçiminde bir çıkış süreci yaşanacağı yönündeydi. Son haftalarda yeniden alevlenen bu görüşe göre, küresel krizde ikinci bir dip bizi bekliyordu. Bu görüş yoğun tartışmalara yol açtı, geniş bir kesim, yaşansa bile ikinci dibin, ilki kadar derin olmayacağı görüşünü dile getirdi.
Doğrusu bu görüş en makulüydü. Aslında, W biçimindeki çıkış ile geniş tabanlı ve tabanı hareketli U biçimindeki çıkış, bir anlamda örtüşüyordu. W biçimindeki çıkışta, ilk dip çok derin olacak ve buraya hızla inilecek, sonra tepe noktasıyla dip arasına kadar çıkılacak, sonra daha ılımlı bir dip yaşanacak ve hızlı olmayan bir çıkış süreci başlayacaktı. Yani aslında tam bir W çizilmiş olmayacaktı. Hızla inilen bir dip, daha bir zamana yayılmış ve biraz yukarıda oluşmuş ikinci dip ve uzun bir sürede daha geniş oluşacak çıkış.
Tüketicinin çizimi
Merkez Bankası ile TÜİK'in ortaklaşa oluşturdukları tüketici güven endeksinin son üç yılı, bize yukarıda tarif etmeye çalıştığımız krizden çıkışa ilişkin W'nun neredeyse birebir kopyasını veriyor. Bu konuda iki grafik hazırladık. İlk grafikte ağustos 2007'den temmuz 2010'a kadar olan 36 ayın endeksleri yer alıyor. Sonra bu grafiği sadeleştirdik ve yalnızca W'yu oluşturan beş noktanın değerlerini dikkate aldık. Bu beş nokta bize nasıl bir tablo mu verdi:
Ağustos 2007'de 98.2 olan endeks, kasım 2008'de 68.9 ile dip yaptı. Endeks, daha sonra artmaya başladı ve haziran 2009'da, önceki tepe ve dip noktalarının orta noktası olan 83.6'ya çok yakın bir düzeyde, 85.3 düzeyinde oluştu. Daha sonra gerileme eğilimi gösteren endeks, bu kez de dip ve orta noktanın ortalaması olan 77.1'e çok yakın bir düzeyde, 78.4 düzeyinde gerçekleşti. Endeks, ilkine göre daha yukarıda oluşan ikinci dip noktadan sonra ılımlı bir yükselme eğrisi çizmeye başladı ve temmuz 2010 itibariyle 87.5'e çıktı. Her ne kadar temmuzda hazirana göre az da olsa bir gerileme varsa da, bunun bir eğilim değişmesi olduğunu söylemek için erken; ancak bu gerilemeyi bir uyarıca olarak nitelemek de gerekli.
Türk tüketicisi, tüketici güven endeksini oluştururken verdiği yanıtlarla "hızla inen ve dip yapan, biraz çıkıp tekrar hafif gerileyen ve daha sonra ılımlı bir yükseliş sergileyen ve inişin başladığı tepe noktaya gelmesi epeyce zaman alacak olan" bir W çizeceğe benziyor. Ama bu, tüketicinin Türk ekonomisine bakışı ve beklentileriyle ilgili bir çıkış eğrisi. Tüketicinin beklentileri, Türkiye ekonomisi üzerinde kısmen belirleyici olabilir. Ancak, Türkiye ekonomisinin aldığı yön, uluslararası alanda ortaya çıkacak eğilime direnecek güçte ne yazık ki olmayacaktır. Dolayısıyla, ABD ve AB ekonomilerinin seyrinden etkilenmek kaçınılmazdır.
Peki ABD ve AB, eski düzeyde bir diple karşılaşabilir mi? Doğrusu pek sanmıyoruz. Hani bir hastalığa hazırlıksız yakalanmak gibi, hastalığa yakalanma emareleri ortaya çıktıktan sonra durumu umursamayıp gereken önlemleri zamanında almamak gibi bir durum yaşandı. Oysa şimdi öyle mi… Tüm ülkeler, yaşananlardan az ya da çok ders çıkardı, kendine göre önlemini aldı. Dünya ekonomisinde dalgalanmalar yaşanması kaçınılmazdır, ancak ortaya çıkan ya da ileride çıkacak olan ikinci dip, kesinlikle ilk dip kadar derin olmayacaktır.