Tüketicinin güveni niye azaldı?

Merkez Bankası ile Türkiye İstatistik Kurumu'nun ortak çalışmasını yansıtan tüketici güven endeksinde temmuz ayında pek de beklenmeyen bir sonuç ortaya çıktı. Geçen yılın aralık ayından bu yılın haziranına kadar aralıksız yedi ay yükselen endeks, temmuz ayında yüzde 3.4'lük gerileme gösterdi. Endeks, bundan önce son kez yüzde 8.03'lük oranla geçen yılın kasım ayında gerilemişti.

Peki, yedi ay boyunca toplam yüzde 24'e yakın artan tüketici güven endeksinde, ne oldu da bir ayda yüzde 3.4 gibi küçümsenmeyecek bir gerileme yaşandı?

Önce kısaca tüketici güven endeksinin nasıl hesaplandığına bakmakta yarar var. Endeks; mevcut ve gelecek dönemin satınalma gücü, gelecek dönemin genel ekonomik durumu, yine gelecek dönemin iş bulma olanakları ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almaya ne kadar uygun olduğu sorularına verilen yanıtlarla oluşturuluyor. Bu soruların yanıtlarının aritmetik ortalaması tüketici güven endeksini veriyor. Hesaplama yöntemine göre 0 ile 200 arasında bir değer alabilen endeksin 100'den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu, 100'den büyük olması iyimser durumu yansıtıyor.

Beş alt kalemin aritmetik ortalamasıyla endekse gidildiğini belirttik. Dolayısıyla, bu beş alt kalemin birbirine bir üstünlüğü yok gibi görünüyor. Ancak, dayanıklı tüketim malı satın almanın uygun olup olmadığına ilişkin alt kalemin endeks değeri, temmuzdaki yüzde 5.35'lik düşüşe rağmen 110'a yakın düzeyde. Diğer kalemler ise 70-80 arası bir düzeyde bulunuyor. Dolayısıyla, dayanıklı tüketim mallarına ilişkin alt kalem, hem bir yandan genel endeksin yukarıda oluşmasını sağlıyor, hem de hızlı gerileme gösterdiği dönemlerde endeksi aşağı doğru çeken bir etki yaratıyor.

Mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı almak için uygun olup olmadığına dönük görüşler nisanda yüzde 11 gibi rekor bir artış göstermişti. Bu kalemde yılbaşından beri artış vardı; nisandaki hızlı yükselmede ise kuşkusuz vergi indirimlerinin büyük etkisi olmuştu. Ancak, daha sonraki aylarda hız kesildi ve artış, yerini gerilemeye bıraktı. Mayısta yüzde 0.68 olan gerileme, haziranda yüzde 2.48'e, temmuzda yüzde 5.35'e ulaştı. Söz konusu kalemde temmuz ayında değişim olmasaydı, tüketici güven endeksi yüzde 3.4 değil, yüzde 2 gerileyecekti.

Tüketici güven endeksinde aydan aya keskin hareketler yaşandığı dikkati çekiyor. Bu hareketlerin bir örneği temmuz ayında da görüldü. Mevcut dönemin satınalma gücünde haziranda yüzde 5.64 olan artış, temmuzda yüzde 1.18 düşüşe döndü. Gelecek dönemin satınalma gücünde 4.03 olan artış yüzde 2.28 gerilemeye dönüştü. Ankete katılanlar, haziran ayında genel ekonomik durumun bir önceki aya göre yüzde 5.02 daha iyi olduğunu söylerken, temmuzda durumun yüzde 2.91 ile negatife döndüğünü belirttiler. İş bulma olanakları konusunda haziranda pozitif yüzde 2.76 olan değişim oranı, temmuzda negatif yüzde 4.29'a indi. Tüketici güven endeksi de haziranda yüzde 2.39 artmışken, temmuzda yüzde 3.40 geriledi.

Tüketici güven endeksi kapsamında haziran ayında 7 bin 822, temmuz ayında ise 7 bin 369 kişiyle görüşüldü. Piyasadaki gözlemler, bir ayda tüketicilerin tümünün birden ekonomik gidişat ve algılamada olumsuza dönmelerini gerektiren bir duruma işaret etmiyor. Peki bu tablo nasıl ortaya çıkıyor?

Tüketici güven endeksi, "Türkiye genelinde ve kent-kır ayrımında bir işte çalışan ve gelir getiren 15 ve daha yukarı yaştaki hanehalkı işgücü anketinde örneğe çıkan tüm fertler kapsanarak" gerçekleştiriliyor. Endeks oluşturulurken kullanılan hanehalkı işgücü anketiyle ilgili olarak da "Her ay yapılan hanehalkı işgücü anketi, üç ay öncesine göre yüzde 50 oranında yeni, yüzde 50 oranında eski adreslerin kullanıldığı bir rotasyon düzeninde uygulanmaktadır" deniliyor.

İşte bu rotasyon, yani ankete katılanların yarısının üç ayda bir değişiyor olması, anket sonuçlarında gözlenen bu keskin hareketlerin nedeni olabilir mi, sorusunu akla getiriyor.