Enflasyon düşmüyor, çünkü faiz doğru yerde değil, reel faiz yok, para arzı ve kredi hacmi artmaya devam ediyor, maliye politikası eşlik etmiyor, yapısal reform yok, deneyin sonuçları bunlar. Ortodoks sıkı para politikası, faizle kural bazlı rasyonel iktisat iddiası gerçekleşemedikçe sıkça duyulan can filikaları.
Çok çok güçlü talep var, talep yoğun, tüketimi kesmek lazım, hizmet enflasyonu çok baskın, asgari ücret ve kredi kartı tüketimi körüklüyor. Ev araba alamayınca insanlar AVM’de paralarını harcıyorlar. Enflasyonu talep kaynaklı olarak gören bu ana akım neoklasik ezber cümleleri sık sık duymak mümkün.
Bir de shrinkflation, skimflation, greedflation, cheapflation var. Bizde (yeni) keşfedilmiş gibi lanse edilse de küresel jargonda (yıllardır) var olan kavramlar bunlar. Esas odaklanılması gereken yer faizden önce burası.
Bunlar sırası ile ürünün kalitesinin düşmesi, ürünün hacminin ve boyutunun (gramajının) düşmesi, fahiş fiyat, fiyatı düşük ikame ürünlerin fiyatında hızlı ve aşırı yükselme şeklinde açıklanabilir.
Tağşiş listeleri, vergi listeleri yayınlanıyor. Vatandaş listeyi alıp kamu otoritesi gibi yaptırım yapamayacağına, herkesin bu listeleri alışverişte elinde kontrol listesi gibi tutamayacağına göre farklı çözümlerin gerektiği aşikâr.
Göbek salatada kullanılan atom geçen hafta 39 TL idi. Bu hafta aynı markette 69 TL. Atomu parçalasan iki katına bir haftada çıkmaz. Sera devreye girdi, maliyet arttı denirse bari seralar halka arz edilse hisseleri alınsa da atomun ucuza finansmanı sağlansa.
Bir tek atom mu? Tavuklu pide menü geçen sene 39 TL iken şu anda 169 TL. Örnekleri izotop misali çoğaltabiliriz. 15 kanaldan ibaret kablolu yayın ayrıcalıklı taahhütlü fiyatı ile 139 TL. Telefonda aynı içerikli paket internet hızında hiçbir iyileşme olmazken 2 katında.
Tüketicinin tek derdi fiyat artışı değil. Çağrı merkezinde çözüm bulamamak, faks çekmeden abonelik iptal edememek, yetkili servise ulaşmak bir yana derdine çare bulamamak gibi farklı dertleri var. Asgari ücretin yan etkisi. Gelir az olunca çalışan işinin ikamesini hızla tercih ediyor, uzmanlaşma olmuyor.
Talep anlamında değil, garanti, servis, hizmet ve ürün kalitesi anlamında tüketicinin parçalanması. Müşteri deneyimi, müşterinin sesi, tüketici hakkı da akla gelmeli talep, tüketim, enflasyon kelimeleri kadar.
Kahve makinesi süt haznesi daha 6 ay geçmeden kırılıyor, yenisi neredeyse yeni kahve makinesi fiyatına. Cep telefonunun ekranı bir alt model telefon fiyatına. UKOME’ye rağmen 2 katı okul servis ücreti uygulananlar var. AVM otopark ücretinde 3 saat kuralına neredeyse uyan yok.
Bir de yurtdışı abonelik, üyelikler var. Örneğin Radisson Rewards puanı satın aldınız diyelim, bir süre sonra “fair management” açıklaması ile siliniyor. Puan kazanılsa evet ama satın alınan bir ürünün iptalini çözmek, telefonda veya e-posta ile dünyanın öbür ucunda birine anlatmak çok zor.
Sokak hayvanlarının restoran, café, lokanta gibi yerlerde beslenmesi var bir de. Hatta okul yemekhanelerinde, hastane servislerinde bile. Pandemiden çıktığımız çabuk unutuldu. Aynı kamusal alanlarda tütün ürünleri kullanımı da cabası.
Sosyal medyada yatırım danışmanlığı ve tavsiyesi adı altında oltalama yöntemi ile kişisel bilgilerin çalınması söz konusu. Bilinen tüm platformlarda bu reklamlar dönüyor. Bildirmek çözüm olmuyor çünkü ihlal olarak görmüyorlar. Kaynağında bu soruna çözüm bulunmalı.
Sosyal medya dolandırıcılıkları, telefon dolandırıcılıkları en az sanal kumar, yasa dışı bahis oyunları kadar büyük bir pazar olmalı ki bu kadar reklam veriliyor. Bu iş artık organize suç olmaktan çok Türk halkına ve ekonomisine yönelik finansal terör olarak ele alınmalı.
Çoğu kişi ve hatta firma bu dolandırıcılıklar dışında, bilgi sızıntısı ve ele geçirme nedeni ile ciddi finansal kayıplar yaşıyor, ne yapacağını, nasıl yapacağını bilmediği için kayıplar katlanıyor.
E-Devlet’ten şirket ortağı ve yetkilisi olmak engellenebiliyor. Noter, gayrimenkul, taşınmaz, araç satışlarına, çek karnesi gibi işlemlere benzer bir kontrol getirilebilir. İşlem sonrası bilgilendirme dışında öncesinde bilgilendirme de olabilmeli.
Geneli ilgilendiren sorunlar genelde çözülmeli.