İster döviz kurlarında hızlı ve nereye gideceği belli olmayan yükselmeden kaynaklanmış olsun, ister siyasi tansiyonun bir türlü düşmemesi etkilesin, ister Suriye gerginliğinin kaygı verici boyutlara ulaşması tetiklesin; sonuçta tüketicinin ekonomiye duyduğu güven eylül ayında dramatik bir gerileme gösterdi. Merkez Bankası ile TÜİK’in ortaklaşa oluşturdukları tüketici güven endeksi, eylül ayında ağustosa göre yüzde 6.6 geriledi. Bu, Kasım 2008’den sonraki yaklaşık son beş yılda (58 ayda) kaydedilmiş en hızlı gerilemeye işaret ediyor.
Eylüldeki rekor düşüşle birlikte güven endeksi de son bir yılın en düşük ikinci düzeyine inmiş oldu. Geçen yıldan beri hazırlanmakta olan ve geriye doğru yürütülerek 2004’e kadar götürülen yeni seri tüketici güven endeksi, son dönemde en düşük düzeye 69.3 ile geçen yılın ekim ayında inmişti. Bu yılın eylülündeki endeks ise 72.1 oldu. Endeks, geçen yıl eylülde de 72.1 düzeyinde bulunuyordu.
Tüm güven endeksleri gibi tüketici güven endeksi de 0-200 aralığında değer alabiliyor. Endeksin 100’den büyük olması tüketici güvenindeki iyimserliğe, 100’ün altındaki endeks ise tüketici güvenindeki kötümser duruma işaret ediyor. Tüketici güveni, 2004 yılı başından bu yana geçen 10 yıla yakın sürede hiçbir ay güven sınırı olan 100’ü aşamadı. Yani tüketici ekonomiye 10 yıldır güven duymadığını ifade etmiş oldu.
Dört endeks de geriledi
Eylül ayında, tüketici güven endeksini oluşturan dört temel konunun tümünde de olumsuz görüş bildirildi. Tüketiciler, eylülde gelecek 12 aylık dönem için maddi durumlarınının bozulacağını, genel ekonomik durumun kötüye gideceğini, işsiz sayısında artış olacağını ve tasarruf etme ihtimallerinin daha da azalacağını belirttiler. Bu dört konu içinde en belirgin bozulma, tasarruf etme ihtimalindeki azalmada gözlendi.
Tasarruf ihtimali %30 düştü
Tüketiciler, ağustos ayında tasarruf etme ihtimallerinin yüzde 10.4 azaldığını beyan etmişlerdi. Bu kez eylülde tasarruf etme ihtimalinin yüzde 21.9 daha azaldığı belirtildi. Böylece, iki ayın toplamında tasarruf etme ihtimalinin yüzde 30 azaldığı ifade edilmiş oldu. Söz konusu endeksin bir ayda yüzde 21.9 azaldığı daha önce hiç görülmemişti.
Tasarruf etme ihtimalini gösteren endeks son iki aydaki düşüş bir tarafa, zaten çok düşük seyrediyor. Söz konusu endeks, eylül ayında 20.1’e indi.
Tasarruf etme ihtimalindeki düşüklük, tüketici güven endeksini de aşağı çeken önemli bir etki yapıyor. Tüketici güven endeksinin eylül ayında yüzde 6.6 gerilediğini belirttik. Tasarruf etme ihtimali dikkate alınmadan hesaplama yapıldığında tüketici güven endeksindeki gerileme yüzde 5.1 olacaktı. Yani tasarruf ihtimalinde yüzde 22’ye yaklaşan dramatik gerileme toplam orandaki azalmayı yüzde 6.6’ya çekmiş oldu.
Tüm endeksler dip yaptı
Tüketici güven endeksinin yaklaşık son bir yılın (11 ayın) en düşük düzeyine indiğini vurguladık. Tüketici güven endeksini oluşturan dört endekste de bir eğilim dikkati çekiyor.
Hanelerin, gelecek 12 aya ilişkin maddi durum beklentisi, genel ekonomik durum beklentisi, işsiz sayısı beklentisi ve tasarruf etme ihtimalini gösteren endeksler, eylül ayında bu yılın en düşük düzeyine indi.
Eylülde hanenin maddi durum beklentisi yüzde 3 azaldı. Genel ekonomik duruma ilişkin beklentide yüzde 7’lik bir gerileme oldu. İşsiz sayısına ilişkin beklenti yüzde 5.3 azaldı. Bu azalma, işsiz sayısında artış beklendiğini gösteriyor. Tasarruf etme ihtimaline ilişkin endekste ise yüzde 21.9 gibi şimdiye kadar görülmedik bir azalma olduğunu daha önce belirtmiştik.
Eylüldeki bu gerilemeler sonrasında tüketici güven endeksini oluşturan dört endeks bu yılın en düşük düzeyine inmiş oldu.
Ne otomobil, ne konut!
Tüketici güven endeksini oluşturan dört endeks dışında tüketicilere yöneltilen başka sorular da var. Gelecek 12 aylık dönemde otomobil satın alma gibi, konut satın alma ya da inşa ettirme gibi…
Tüketicilerin bu sorulara verdikleri yanıtlar da eylülde bir gerilemeye işaret ediyor. Otomobil satın alma ihtimaline ilişkin endeks eylülde ağustosa göre tam yüzde 14.5 gerilemiş durumda. Söz konusu endeks, geçen yılın şubat ayındaki yüzde 15’ten sonra bu düzeyde bir düşüş göstermemişti.
Konut satın alma ya da inşa ettirmeye ilişkin endekste de eylül ayında yüzde 6.3 oranında düşüş kaydedildi. Söz konusu endeks, ağustosta da yüzde 14.8 gerilemişti. Böylece konut satın alma ya da inşa ettirmeye ilişkin endeks iki ayda yüzde 21’e yakın bir gerileme göstermiş oldu.