Bunu biz söylemiyoruz; resmi veriler söylüyor. Tüketicinin ekonomiye güven duyup duymadığı bir takım verilerle ölçülüyor ve bu sonuca varılıyor. Ölçüm yapılan 2004 yılı başından bu yılın nisan ayı sonuna kadar geçen 9 yıl 4 aylık dönemde, tüketici ekonomiye güven duyma sınırının üstüne hiç çıkamamış durumda.
TÜİK, tüketicilere temelde dört soru yöneltiyor ve bu sorulara verilen yanıtlarla bir endeks oluşturuyor. Tüketicilere, gelecek 12 aylık dönemi sorgulayacak şekilde “maddi durum beklentisi, genel ekonomik durum beklentisi, işsiz sayısı beklentisi ve tasarruf etme ihtimali” soruluyor. Bu dört soruya verilen yanıtların ortalamasıyla da tüketici güven endeksi oluşturuluyor. Endeks 0-200 aralığında bir değer alabiliyor. Endeksin 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser durumu, 100’den küçük olması ise kötümser durumu gösteriyor.
Bazı okurlar kimi zaman bu “iyimserlik-kötümserlik” sınırını bizim belirlediğimizi düşünüyor. Bunun tüm güven endekslerinde kullanılan bilimsel bir ölçü olduğunu ve bizimle bir ilgisi bulunmadığını belirtelim.
100 hiç aşılamadı
Tüketici güven endeksi 2004 yılı başından bu yana, yani tam 112 aydır hesaplanıyor. Endeks, bu 112 ayın hiçbirinde iyimserlik sınırı olan 100’ün üstüne çıkamadı. Ancak, bu durumun yeni seri endekse göre olduğunun altını çizmekte yarar var. Eski seriye göre ise son olarak 2006 yılının mayıs ayında 100.1’lik bir endekse ulaşılmıştı.
Yeni seri tüketici güven endeksinde iyimserlik düzeyinin en yüksek olduğu ay 2004’ün şubatı ve bu aydaki endeks 98.7 olmuş; bir daha da bu düzeye çıkılamamış.
Vatandaşın ekonomiye olan güveni, grafikte de görüldüğü gibi inişli çıkışlı bir eğri çizerek 2008 yılının sonunda dip yaptı. Tüketici güven endeksi 2008’in kasım ayında 55.7, aralık ayında 56.7 düzeyinde gerçekleşti. Kuşkusuz o dönemin kendine özgü koşulları vardı; küresel kriz kasıp kavuruyordu ve bu da doğal olarak tüketicinin ekonomiye bakışına, güven duygusuna yansımıştı.
2008 yılında dip yapan ekonomi ve tüketicinin güveni, izleyen dönemde yerini toparlanmaya bıraktı. Bu toparlanma süreci 2011 yılının ilk yarısına kadar sürdü. Tüketici güven endeksi 2011’in ilk yarısında uzun bir aradan sonra yeniden 80’in üstünde oluştu.
Ancak bu durum uzun soluklu olmadı. Tüketici güven endeksi çok keskin olmamakla birlikte yavaş yavaş gerilemeye başladı; 2012 yılı 70’li düzeylerde geçildi, hatta ekim ayında 70’in altı bile görüldü.
Tasarruf etme ihtimali çok düşük
Tüketici güven endeksinin iyimserlik sınırına ulaşmasının önündeki en büyük engel, tasarruf etme ihtimalinin çok düşük seyretmesi. Gelecek 12 aydaki tasarruf etme ihtimaline ilişkin endeks nisanda yüzde 8.6 oranında geriledi ve 22.7’ye indi. Tasarruf etme ihtimalinin böylesine düşük seyretmesi yüzünden tüketici güven endeksinin iyimserlik sınırı olan 100’e ulaşması da pek mümkün görünmüyor.
Tüketici güven endeksi kapsamında bulunmayan iki verinin düzeyi de dikkat çekici. Gelecek 12 aylık dönemde otomobil alma ihtimalini gösteren ve 0-200 arasında değer alabilen endeks 11.3, konut alma ihtimalini gösteren endeks ise 10.6 düzeyinde bulunuyor.
İlk dört ay yatay geçildi
Tüketici güven endeksinde ilk dört ay yatay denilebilecek bir eğri çizdi. Aslında, son üç yılın ocak-nisan dönemi birbirine çok yakın değerlerle geçildi. Bu üç yılda endeks, ilk dört ay itibariyle 75 ile 80 arasına sıkışmış durumda.
2011 yılında 80 düzeyinde bir oluşum vardı; 2012’de 80’e yakın başlandı, nisanda 75’e inildi; bu yıl ise 75’in biraz üstünde geçildi.
Ama endeks nisanda bir miktar artış göstermiş olsa da hala 75.6 düzeyinde ve güven sınırının oldukça uzağında. Bunda da en büyük etken, biraz önce de vurguladığımız gibi tasarruf etme ihtimalinin çok düşük seyrediyor olması.