TÜİK'e suçüstü(!), enflasyonun viski ile veteriner ücreti ile hesap

Gazetecilikte haber çarpıtma konusunda verilen en güzel örneklerden biridir:

Papa, ilk kez New York'u ziyaret etmektedir. Uçaktan iner inmez bir gazeteci hınzırlık yapar ve sorar: "Papa hazretleri, New York'taki genelevler hakkında ne düşünüyorsunuz?" Papa boş bulunur, şaşırır ve "New York'ta genelev var mı" diye karşılık verir. Ertesi gün Papa'nın sözleri manşetlerdedir:

"Papa uçaktan iner inmez sordu: "New York'ta genelev var mı?"

Şimdi biz de Türkiye İstatistik Kurumu'nun enflasyonu viski, veteriner ücreti, pamuk, dikiş ipliği, ayakkabı tamir ücreti, pirinç unu ve boş CD gibi mal ve hizmetlerle hesapladığını söylesek, yanlış bir değerlendirme yapmış olmayız. Çünkü TÜİK enflasyonu hesaplarken bu mal ve hizmetleri de dikkate alıyor. Ama, "bu mal ve hizmetleri" de dikkate alıyor; bu ayrıntıya dikkatinizi çekmek isteriz. Yani yalnızca bunlarla bir hesaplama yapılıyor değil. Ayrıca, söz konusu mal ve hizmetlerin endekste kapsanıyor olmalarından çok, bunların endeksteki ağırlıklarının hangi düzeyde olduğu daha fazla önem taşıyor. Bu açıdan değerlendirince de, söz konusu mal ve hizmetlerin toplam TÜFE değişimi açısından deyim yerindeyse "devede kulak" düzeyinde bile etkisi olamayacağı anlaşılıyor.

2011 yılı esasları

Türkiye İstatistik Kurumu, TÜFE ve ÜFE'de 2011 yılında geçerli olacak yeni ağırlıkları, kapsama giren ve kapsamdan çıkan mal ve hizmetleri geçtiğimiz günlerde açıkladı. Endeksler, tüketime konu olan mal ve hizmet tanımlarının ve kompozisyonunun değişmesi, sepette yer alan ürünlerin ağırlık yapısında değişiklik olması ve tüketimde önem kazanan mal ve hizmetlerin sepete alınması, önemini yitirenlerin ise sepetten çıkarılması ihtiyacının doğması nedeniyle her yıl yenileniyor. Yenileme işlemi, hanehalkı bütçe araştırması sonuçlarına dayalı olarak yapılıyor.

Yapılan madde yenilemesiyle kadın mantosu, yünlü kumaş ve atık çöp ücreti TÜFE kapsamından çıkarıldı. Tramvay ücreti ile süper loto ise kapsama alındı.    

TÜFE, bu yıl 445 mal ve hizmet kapsanarak hesaplanacak. 445 mal ve hizmete ilişkin olarak 27 bin işyerinde 1.154 çeşitten 375 bin fiyat alınacak. Ayrıca her ay 3 bin 993 konuttan kira harcamasına ilişkin veri toplanacak. TÜFE hesaplaması için 81 il merkezi ile 74 ilçeden fiyat toplanacak.

TÜFE hesaplanırken; sebze, meyve, tüp gaz ve akaryakıt için her hafta, kiralar için ayda bir kez, diğer mal ve hizmetler için ise ayda iki kez fiyat derleniyor. Fiyatlar, KDV dahil, peşin olarak tüketiciye yansıyan fiyatlar biçiminde alınıyor, kişiye özel indirimler kapsam dışında tutuluyor. TÜFE kapsamındaki taze sebze, meyve ve giyim gruplarında mevsimsel değişken ağırlıklar kullanılıyor. TÜİK, değişken ağırlık kullanımını, "Türkiye'nin mevsimsel farklılıkların derin yaşandığı bir coğrafyada bulunması" gerekçesine dayandırıyor.

Bu konuda iki de örnek veriliyor. TÜFE'de hazirandan eylüle kadar kapsanan karpuzun meyve grubundaki ağırlığı haziranda yüzde 18.84, temmuzda yüzde 32.83, ağustosta yüzde 23.28, eylülde ise yüzde 14.56 düzeyinde bulunuyor. Nisan-temmuz döneminde kapsanan çilek ise yine meyve grubunda olmak üzere nisanda yüzde 12.48, mayısta yüzde 19.55, haziranda yüzde 10.07, temmuzda yüzde 3.83 ağırlıkla dikkate alınıyor.

TÜFE hesaplamasındaki temel eleştirilerden biri de, kapsamdaki ürünlere, mevsimsel olsalar bile tüm aylarda aynı ağırlıkların verildiği noktasında yoğunlaşıyordu. TÜİK, böylece bu eleştirileri de yanıtlamış oldu. 

Yeni ağırlıklar

TÜFE'yi oluşturan on iki ana sektörün ağırlıklarında geçen yıla göre küçük değişiklikler oldu. Ağırlığı en çok artan sektör, 1.25 puanla ulaştırma. Ulaştırmayı 0.59 puanla alkollü içecekler ve tütün sektörü izledi.

Toplamdaki ağırlığı en çok azalan sektör ise 0.82 puanla gıda ve alkolsüz içecekler. İkinci sırada 0.37 puanla konutla ilgili harcamalar kalemi geliyor. Gıda ve alkolsüz içecekler, ağırlığı 0.82 puan azalmış olmakla birlikte yüzde 26.78 ile TÜFE'de ağırlık yönünden açık ara önde bulunuyor.

İlk ve son 20

TÜFE'nin bu yıl 445 mal ve hizmetin fiyatı dikkate alınarak hesaplanacağını belirttik. Girişte de, kapsamda bulunan ve eleştirilere konu olan ürünlerden örnekler verdik. TÜFE'de en fazla ağırlığa sahip ilk 20 mal ve hizmetin toplamdaki ağırlığı yüzde 52.55'i buluyor. Son 20 mal ve hizmetin ağırlığı ise yalnızca yüzde 0.10 düzeyinde.

Unutulan endeks, ÜFE

TÜFE'nin ön plana çıkmasıyla üretici fiyatları endeksinin önemi neredeyse hiç kalmadı. Yeni yılla birlikte yapılan değişiklikleri aktarmakta ve bu endeksin temel yapısını hatırlamakta yarar var.

ÜFE, dört ana sektörden oluşuyor. 2011 yılında bu sektörlerden imalat sanayi yüzde 70.68, tarım yüzde 17.49, elektrik, gaz ve su yüzde 8.73, madencilik ve taşocakçılığı ise yüzde 3.1 ağırlıkla dikkate alınacak.

ÜFE'de tarımda 108, sanayide 677 olmak üzere 785 madde kapsanacak. Tarımsal ürünlerin dışında kalan maddeler için her ayın 5, 15, ve 25'inci gün fiyatları, tarım grubundaki ürünler için ise her ayın 27'sine kadar gerçekleşen fiyatlar dikkate alınarak hesaplama yapılacak. Fiyatlar, KDV ve benzeri vergiler hariç olmak üzere yurtiçi peşin üretici satış fiyatı olarak dikkate alınacak.

Üretici fiyatları endeksinde en ağırlıklı ilk yirmi ürün, toplam endekste yüzde 27.81 oranında bir ağırlığa sahip bulunuyor. Söz konusu ürünler şunlar:

"Elektrik, inşaat demiri, buğday, tavuk eti, şeker, buğday unu, süt, linyit kömürü, ilaçlar, motorlu taşıtlar için koltuklar, fındık, hazır beton, koltuk takımı, ticari otolar, motorin, zeytin, paket çay, çimento, sigaralar, doğalgaz."