Temmuz ayındaki yüzde 1.16'lık TÜFE artışı olağanüstü bir orandır, önce bunu kabul etmek gerekir. Dün de yazdık, şimdiye kadarki tüm temmuz aylarında ortalama olarak yalnızca yüzde 0.03 artış gerçekleşmişken bu yıl inanılmaz bir artış yaşanmıştır. Daha önce hiçbir temmuzda yüzde 1'in üstünde artış ya da yine bu oranın üstünde düşüş görülmemiştir. Yani o her yılın dingin, sakin temmuzu gitmiş, bu yıl hırçın mı hırçın, tahminleri alt üst eden bir temmuz gelmiştir. "Neden" diye sormak, bunu irdelemek gerekir.
Merkez Bankası'nın dün yayımladığı enflasyon gelişmeleriyle ilgili değerlendirmede dikkat çeken bazı ayrıntılar var. Hani bilinen bir gerçeğin yeniden vurgulanması gibi gözükse de şu gıda enflasyonu başımıza bela olmaya devam ediyor ve en azından temmuz ayları için unuttuğumuz bu bela bu kez tüm tahminleri geride bırakacak bir boyutla çıktı karşımıza.
Şu oranlara bakın! Taze meyve-sebze fiyatları temmuz ayında tam yüzde 14.96 artmış. Bu grupta yıllık artış da tam yüzde 32.83 olmuş.
Geçen yılın temmuzundaki durum neymiş... Temmuz 2015'te taze meyve-sebze fiyatları yüzde 5.85 düşmüş, temmuz itibariyle yıllık düşüş de yüzde 0.99 olarak gerçekleşmiş.
Nereden nereye... Bunun bir açıklaması olmalı. Birileri bir açıklama yapabilmeli, yapmalı...
Ne yani, "Rusya ambargo uyguluyordu, o yüzden iç piyasada arz fazlaydı, bu da fiyatları düşürmüştü, o ambargonun kalkacağının anlaşılmasıyla bu artış oldu" demek ne kadar tatmin edici. Ambargonun kalkacağının anlaşılması ya da bu yönde işaretler alınmasıyla iç piyasada fiyatlar böylesine artarsa, ambargo kalktığında vay halimize.
Hem bu arada, geçen yıl temmuzda ne ambargo vardı, ne ambargonun kalkması gibi bir durum. Bunu nasıl açıklayacağız peki?
Uzun tatilin etkisi
Bir diğer gerekçe olarak da uzun bayram tatilinin fiyatlarda böylesine artışa yol açmış olabileceğinden söz ediliyor. İyi de, neden ki? Ne yani insanlar tatile gidince her zamankinden daha fazla mı meyve-sebze tükettiler?
Meşhur The Godfather filminde Vito Corleone (Marlon Brando) kendisine çok para kazandıracak bir iş teklif edildiğinde o ünlü sözü söylemiştir; "Ne yani o zaman günde dört öğün mü yemek yiyeceğim"...
Bizde tatile gitmeyip evinde oturanlar günde üç öğün taze meyve-sebze yerken, tatile çıkanlar sayıyı dörde çıkardılar da bu yüzden mi talep arttı ve fiyatlar böylesine tırmanışa geçti yani...
Kaldı ki tam tersine taze meyve ve sebzenin nakliyesinden kaynaklanan fiyat artışı daha azalmıştır, çünkü bu ürünler ağırlıklı olarak yerinde tüketilmiştir. Yok nakliyeciler tatile çıktı, o yüzden nakliyede zorlanıldı ve masraflar arttı, görüşü ileri sürülüyorsa, bu da pek inandırıcı olmaz herhalde...
15 Temmuz etkilemiş midir?
Daha vahim bir görüş de 15 Temmuz'daki darbe girişiminden dolayı fiyatların böylesine hızlı arttığıdır. Vatandaş bu darbe girişiminden kaygı duyup bankadan parasını çekmiş olabilir, uzun vadede tüketebileceği gıda maddelerini stoklamak istemiş olabilir, ama herhalde kimse üç-beş gün sonra çürüyeceğini bildiği meyve ve sebzeye hücum etmemiştir. Ama eğer birileri, 15 Temmuz'u fırsat bilip fiyatları olabildiğince artırmışlarsa, demokrasi nöbeti diye meydanları doldurmanın hiç alemi yok, bu kişiler usulca evlerine gitsin. Böylesi bir çıkarcılıkla demokrasiye sahip çıkmak yan yana gelmeyecek kavramlardır çünkü.
Dövizin etkisi
Temmuzun ilk yarısında 2.89 olan dolar kuru, ikinci yarıda 3.01 olarak gerçekleşti ve yüzde 4'ten fazla artış kaydetti. Bu yüksek bir oran, ama ilk beklenen ürün grubu olan akaryakıta bir yansıma var mı, hayır. Temmuz ayında benzin fiyatı yüzde 2.82, mazot yüzde 1.48, LPG yüzde 0.01 ucuzladı. Zam bir yana, akaryakıtta ucuzlama var. Dolayısıyla dövizdeki artışın fiyatlar üstünde baskı yarattığı da söylenemez. Bu oranların, TÜİK'in resmi verileri olduğunu da belirtelim.
HTFE'de durum ne
TÜFE temmuz ayında yüzde 1.16 gibi rekor bir artış gösterdi göstermesine ama bir de her ay tüketilen ya da tüketilmesi muhtemel ürünlerin kapsanmasıyla oluşturulan fiyat endeksi var, acaba o endeks bize nasıl bir tablo sunuyor...
Merkez Bankası danışmanlarından Zafer Yükseler tarafından hazırlanan Hızlı Tüketilen Ürünler Fiyat Endeksi'ne (HTFE) göre temmuz ayındaki artış yüzde 1.35 düzeyinde. HTFE'ye göre, son bir yıldaki artış ise yüzde 8.79'luk genel TÜFE artışının altında, yüzde 7.94 düzeyinde oluşmuş durumda.