Swap dâhil net yanlışların brüt literatürü

Swap hariç net rezervi, 7 Aralık 2022 “Va­deli Köşe Yazısı–101” yazımda detaylı an­latmıştım. Bugün netten brüte gidelim ve ne­oklasik ortodoks söylemlerde genelde yapılan dramatik net hataları literatürü ile irdeleyim. Öncelikle swap hariç net rezerv hesabı. Bu söylem işi bilmemenin, konuya hâkim olma­manın göstergesi.

Nedeni çok basit. Dünyada böyle bir hesap­lama şekli, kavram, tanım akademik dünyada, merkez bankalarında, uluslararası finansal or­ganizasyonlarda, kural bazlı ve normlara uygun iktisat yazınında yok. Piyasa jargonu olması ve­ya yaygın kullanılması, genel kabul görmüş ikti­sat bilimi kurallarına uygun ve doğru olduğu an­lamına gelmiyor.

Katılım finansta “mevduat” olamaz

Mevduatlar veya döviz mevduatı piyasada kullanılır. Hatta katılım finansta dahi denk ge­linmiş olabilir. Mevduat kelimesi “-āt” uzantı­sı ile “mevdu” Arapça kelimesinin çoğul hali­dir. Faizle bankaya yatırılan, emanet bırakılan paralar anlamındadır (Jamal Abdulrasul, 2020; Zülfikar, 2019). Doğası gereği katılım finansta “mevduat” olamaz.

Tevdi etmek emanet etmek demektir (TDK). Piyasada jargonda döviz mevduatı kullanılsa da doğrusu döviz tevdi edilmesidir. Mantığı dövi­zin ulusal para olmaması nedeni ile herhangi bir eşya, cisim gibi görülerek bankaya emanet edilmesidir, bir gün “kısa vadeli dış borç (sto­ku)” olarak geri isteneceği varsayımı ile (TC­MB, Terimler Sözlüğü) tevdiat olarak yine “-āt” uzantısı ile çoğul halidir.

2002 tarihli mevduatın türleri tebliğinde ve banka muhasebesinde DTH yani “döviz tevdi­at hesabı” olarak yer alır (İbiş, vd. TBB, 2018). “Kur Korumalı Mevduat” ise örtülü faiz artışı olmadığı gibi Türk Lirası cinsinden ifade edi­lir. BDDK haftalık bültende YP (Yabancı Para) karşılığı yoktur. KKM bu nedenle “dolarizas­yon seviyesi” hesabına dâhil edilmez, edilirse de doğru değildir. Liralaşmayı ve değerini ko­ruyan bir ürün doğası gereği döviz cinsinden ifade edilmez.

Kredi mevduattan verilmez (McLeay, vd. 2014, Bank of England). Hele merkez banka­sından (ucuza?!) alınan fonlarla hiç verilmez. Kaldı ki bankaların merkez bankasından ala­caklı olduğu dönemde bunu iddia edince iyice oksimorondur.

Swap hariç net rezerv

(Ödenmiş) Sermaye ortağın şirkete uzun va­deli ödünç verdiği borçtur, özkaynaklara ise otofinansman ve karşılıklar gibi kalemlerin ek­lenmesi ile ulaşılır. Kasa hesabı borç bakiyesi verir, kasada para yoksa sıfır bakiye olur. Nazım hesaplar başka bir varlık veya kaynak hesabı ile kesinlikle kullanılmaz (AÖF, İsmek; Gürsoy ve Kırgezen, 2008).

Finansal tablolar analizinde, muhasebede “sermaye hariç özkaynak” diye bir tanım yok­tur. Keza “banka kredisi hariç kasa” veya “çek hariç kambiyo senetleri” de yoktur. Haliyle “swap hariç net rezerv” diye bir tanım da muha­sebeye terstir. Para swapında “Efektif vaziyeti ve deposu” hesapları çalışır (Kıyılar, 1998).

Swap rezerv biriktirmede üç yöntemden biri­dir (Nugée, Bank of England, Centre for Central Banking Studies). Döviz likidite amaçlı kullanı­lır (Örn. ECB, Annual Accounts 2022, Note 20.) Nitekim özellikle 2008 ve pandemi sonrasında tüm dünyada merkez bankaları NY Fed üzerin­den sıkça kullanmıştır (Wiggins, vd. 2023).

“Blog yazısı, post bilim değildir”

Merkez bankaları swapları rezervlerin için­de görülür, döviz likiditede düşülür (IMF, 2013, “International Reserves and Foreign Curren­cy Liquidity” Guidelines). Dolayısı ile nakit akım tablosundaki gibi faaliyetlerden nakit akı­şı negatif, finanslamadan ise pozitif nakit akı­şı mümkün olabilir. Ancak bu bilançodaki kasa hesabının (efektif, döviz deposunun) eksi oldu­ğu şeklinde ifade edilemez.

Swap sürdüğü sürece sadece (değerleme he­sabında) maliyet doğar. Ki 2023 yılı bilanço­sunda faiz dışı gider ve gelir paçalında pek etki­si yoktur. Swap yıllardır sürdüğüne göre “swap hariç net rezerv” diye bu garip hesaplama şek­line gerek yoktur. IMF veri tabanında ve TCMB “Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi” sayfasında zaten COFER, ORA, IRFCL rakam­ları mevcuttur.

4.Uluslararası Bankacılık (2024) bildiri­min (buradaki) özetinde editör, jüri, hakemlere “swap hariç net rezerv” için düzeltme veya ret verin diye sonuçta önermiştim. Genel yayın yö­netmenleri, ekonomi editörleri ve gazetecileri­ne buradan duyuralım. Piyasa jargonu ve kulla­nımı bir konunun veya hesabın bilimsel olduğu anlamına gelmez.