Tesla fabrikasında robot mühendise saldırdı haberleri ile akla hemen Terminatör filmi geliyor. Münferit vaka olduğu için, muhtemelen astroloji haritalarında görünmemiş olması, ileride yapay zekâ kaynaklı sorunlar yaşamayacağımız anlamına gelmiyor.
Önce Asimov'un üç robot yasasına bakalım. “1.Bir Robot, bir insana zarar veremez, veya zarar görmesine seyirci kalamaz. 2.Bir robot, birinci yasayla çelişmediği sürece bir insanın emirlerine uymak zorundadır.
3.Bir robot, birinci ve ikinci yasayla çelişmediği sürece kendi varlığını korumakla yükümlüdür.” Asimov ‘I, Robot’ kitabındaki maddeleri yetersiz görünce ‘Robotbilimin Sıfırıncı Kanunu’ olarak adlandırdığı maddeyi ekler. Buna göre “gelişmiş robotların tek bir insandansa tüm insanlığın zarar görmesini engelleyeceğini” yazmıştır.
Yapay zekânın (ve uzaylılarla temasın) risklerinden her ne kadar Elon Musk ve Stephen Hawking bahsetmiş olsalar da Tesla’daki son vakanın aslında ilk olmadığı da biliniyor. 2015 yılında Volkswagen fabrikasında işçiyi öldüren robotu Financial Times muhabiri Sarah O'Connor duyurmuştu.
Terminatör filminde Sarah Connor’ın Skynet ile mücadelesini herkes bilir. Robotlar ana merkez Skynet tarafından insanlığı yok etmek üzere harekete geçirilmiştir. The Sarah Connor Chronicles dizisinde ise ‘The Turk’ adlı satranç oyunu ileride Skynet’e dönüşeceği düşüncesi ile yok edilmeye çalışılır.
Karel Čapek adlı Çek yazarın ‘Rossum's Universal Robots’ adlı bilim kurgu kitabında, köle anlamında robot kelimesini ilk kez 1921’de kullanması ile hayatımıza giren robotlar, Kasparov ve IBM’in Deep Blue bilgisayarı ile 1996-97’de yaptığı satranç maçları ile yeni bir evreye girer. Tüfeğin icat edilip mertliğin bozulması gibi algoritmik işlemler ve botlar finansal piyasalarda ‘gürültü riski’ ile ‘asimetrik enformasyon’ üzerinden manipülasyonu tetikleyebiliyor. Trump’ın tivitlerinin ABD tahvillerine etkisini ölçen ‘Volfefe Index’ JPMorgan tarafından oluşturulmuştu.
‘Sentiment analysis’ ve ‘text mining’ ile web’de bir sürü farklı analizler yapılabiliyor. Makine öğrenmesi ile artık konuşabilen robot ve yapay zekâ uygulamaları birçok alanda karşımızda. Sophia içlerinde sükse yapan olsa da ChatGPT dışında artık yüzlerce uygulama var. Türkiye’de ulusal basında yapay zekâ ile ilk gazete röportajını CEYD-A akıllı asistanı ile Şalom’da 24 Ekim 2018’de yapmıştım.
Yine ülkemizin ilk yapay zekâ gazete haberini ‘uzay ekonomisi’ konusunda 20 Haziran 2018’de Şalom’da yayınlamıştık. Artık medyada her yerde. Şimdi Dünya Gazetesinde köşe yazarlığı bile yapıyor. El-Cezeri, Blaise Pascal, Charles Babbage, ikilik sayı düzeni, Eniac, Arpanet, MS-Dos, www, https://, ios, android derken iş yapay zekâya, akıllı robot süpürgelere, akıllı şehirlere kadar geldi.
İlk endüstriyel robot General Motors (GM) otomobil fabrikasında kullanılmıştı. Robotların ürettiği otonom araçların yaptığı kazalardan peki kim sorumlu olacak? Aynı soru akademide karşımıza çıkıyor. ChatPDF, ChatGPT gibi uygulamaları SPSS, Python, Mendeley gibi analize, yazıma yardımcı kolaylaştırıcı programlar mı sayacağız, yoksa benzerlik, intihal gibi etik sorunlar mı? Sorunun cevabı basit. Atom gibi. Nasıl kullanıldığına bağlı. Mesela hızlandırmak için özet çıkarmak ile yazarın yerine makale yazmak arasında fark var.
Artık tıptan hukuka, arabalardan cep telefonlarına, akademiden otonom cihazlara her yerde karşımızda, yanımızdalar. Esas can alıcı konu burada başlıyor. Yapay sinir ağlarında derin öğrenme ile büyük veride dolanıp risk teşkil etmeye başlayan Skynet’i kim kontrol edecek, düzenleyecek? Dünyadaki ilk uluslararası yapay zekâ yasal düzenlemesi Avrupa Birliği tarafından 12 Aralık 2023’de kabul edildi.
AB’nin bilim ve bilgi merkezi olan ‘Joint Research Centre (JRC)’ yasalaşmadan önce yaptığı çalışmalara dair 2021 ve 2022 tarihli iki raporunda 2015 tarihli ‘The Impacts of Robotics, Artificial Intelligence On Business and Economics’ Sciencedirect bildirime atıf bulunuyor. Dünyanın ilk yapay zekâ düzenlemesinde ‘The Turk’ olarak çorbada bir tuzumuz var yani. Ama bizlere daha fazlası gerekiyor. Bu yüzyılda da teknolojide takip eden mi, lider mi olacağız? Teknolojide söz sahibi olmak üretmek kadar felsefesi ve kuralları ile de mümkün.