Şirketlerde kurulan-kapanan dengesi hiç bu yılki kadar bozulmamıştı

Ekonomideki krizi ve durgunluğu ölçmenin en temel göstergelerinden biri de girişimciliğin nasıl seyrettiği ya da başka bir ifadeyle sekteye uğrayıp uğramadığı. Girişimciler şirket kuruyor mu, yoksa mevcutları bir an önce kapatma yoluna mı gidiyorlar ya da ticaret unvanlı işyeri açılmasında durum ne, bütün bu veriler bize ekonomideki durgunluğun veya canlanmanın işaretlerini veriyor.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun oluşturduğu şirket ve ticaret unvanlı işyerlerine ilişkin veriler, özellikle şirketler cephesinde işlerin hiç bu yılki kadar olumsuz seyretmediğini gösteriyor. Şirketlerde kurulan-kapanan dengesindeki bozulma, 1994 krizini de, 2001 krizini de gölgede bırakmış durumda.

Cumhuriyet tarihinin en önemli krizlerinden birinin yaşandığı 1994 yılında 48 bin 573 şirket kurulurken, yalnızca 690 şirket kapanmıştı. Yani, kurulan her 100 şirkete karşılık 1.4 şirket kapanmak durumunda kalmıştı.

Kurulan-kapan şirket dengesi, 1994 krizinden sonra üç yıl daha 1.0-1.5 dolayında seyretti. 1998 yılına gelindiğinde artık kurulan her 100 şirkete karşılık 3 şirket kapanır olmuştu. 1999 yılında bu sayı 5'e çıktı.

Krizin şiddeti yönüyle 1994'ü aratan 2001 yılında ise kurulan 33 bin 161 şirkete karşılık 1.887 şirket kapandı ve böylece kurulan her 100 şirkete karşılık yaklaşık 6 şirket kapısına kilit vurdu.

Şirket ve kooperatiflerde kurulan-kapanan dengesi, 2001 yılında da tek hanede kaldı. 2001 yılında kurulan her 100 şirkete karşılık 8 şirket kapandı, sonraki yıllarda tek haneyi görmek mümkün olmadı ve hızlı bir çıkış başladı.

Denge bozuluyor

2004 yılıyla birlikte denge rakamı artık 20'ye dayanmıştı. 2004-2007 döneminde ortalama olarak 100 şirket kuruluyor, buna karşılık 18-19 şirket kapanıyordu. Yani, 5'e 1 gibi bir denge söz konusuydu. Ya da dengesizlik!

2008 yılının ilk on ayında da aynı eğilim korundu ve denge rakamı ilk on ayda 18, yılın tümünde ise 20 oldu.

Bu yıl ise işler daha da olumsuz seyretti. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından geçen hafta açıklanan verilere göre, ilk on ayda 36 bin 769 şirket ve kooperatif kurulmuş, buna karşılık aynı dönemde 8 bin 196 şirket ve kooperatif de kapanmıştı. Yani, kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık 22 kapanma söz konusu olmuştu. 

İl ve sektörlere göre durum

İlk on ayda, kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık 22 kapanış yaşandığını belirttik. Peki, acaba başlıca illere ve sektörlere göre durum nasıldı, şimdi ona bakalım:

İstanbul, üç büyük il içinde 31'lik kurulan-kapanan dengesiyle başı çekiyor. On ayda İstanbul'da 13 bin 100 şirket kurulurken, 4 bin 114 de kapandı. Denge İzmir'de 28, Ankara'da ise 20 oldu.

Sağlık işleri ve sosyal hizmetler, kurulan her iki şirkete karşılık bir şirketin kapanmasıyla bir anlamda en çok fire veren sektör durumunda.

En önemli sektör konumundaki imalat sanayinde ise 6 bin 908 şirket kurulurken, 2 bin 83 şirket kapandı. Yani kurulan-kapanan dengesi 30 düzeyinde. İmalat sanayinde İstanbul'da kurulan her 100 şirkete karşılık 44, İzmir'de 31, Ankara'da 21 şirket kapandı.

İşlerin en iyi gittiği sektörler ise, kurulan-kapanan dengesinin yalnızca 7 olduğu tarım, avcılık ve ormancılık ile elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı sektörleri. Madencilik ve taşocakçılığı da, 8 olan kurulan-kapanan dengesiyle bu iki sektörü izliyor.

Esnafın durumu kötüydü, yine kötü

Açılan-kapanan ticaret unvanlı işyerlerinin durumu ise şirketler kadar olumsuz görünmüyor. Bir kere şurası çok açık ki, bu işyerlerinde açılan-kapanan dengesi, zaten şirketlerle kıyaslanmayacak kadar yüksek seyrediyor. Kaldı ki, bu yıl ortaya çıkan denge rakamı, şimdiye kadar belirlenmiş en yüksek rakam da değil.

Açılan-kapanan ticaret unvanlı işyeri sayısına ilişkin olarak geçen yılın ilk on ayında 82, yılın tümünde 80 düzeyinde oluşan denge rakamı, bu yılın on ayında 79 olarak belirlendi. Yani önemli bir değişiklik yok. Kaldı ki, esnaf kesimi için açılan-kapanan dengesine ilişkin olarak çok daha yüksek gerçekleşmeler de söz konusu olmuştu. Özellikle 1994 krizinde açılan her 100 ticaret unvanlı işyerine karşılık 105 işyeri kapanmıştı. Zaten rekor da 1994 yılına ait. Bir diğer kriz yılı olan 2001'de ise açılan-kapanan dengesi 83 olmuştu.

Ancak, bu demek değil ki, ticaret unvanlı işyerlerinde hep açılana yakın bir kapanma söz konusu oldu. 2001 krizinin yaşandığı yıl 83 olan denge rakamı, daha sonraki yıllarda hızla toparlanmış ve 2005 yılına gelindiğinde 36'lık bir düzey ortaya çıkmıştı. Artık, faaliyete geçen her üç işyerinden yalnızca biri kapanır olmuştu. Denge izleyen iki yıl biraz bozularak 2007'de 48'e çıktı, geçen yıl ise krizin etkisiyle fırlayarak 80'e ulaştı.