Uygulamada bir yılı dolduran parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik programın uygulama sürecinde oluşan “yüksek faiz – düşük kur” koşullarında ekonomide fren eğilimi, temmuz ayı itibarıyla daha da somutlaştı.
Merkez Bankası’nın reel kesim güveni ve imalat sanayiinde kapasite kullanımı ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ticaret ve inşaat sektörlerine ilişkin güven endekslerinin temmuz ayı sonuçları yayımlandı. Ekonominin lokomotifi konumundaki imalat sanayiinin kapasite kullanımında düşüş devam ederken, reel sektörün yanı sıra hizmetler, ticaret, inşaat gibi temel sektörlerde de güven geriledi. Endekslerde düşüş ivmesinin, yerel seçimlerden bu yana arttığı, özellikle reel kesim güveninin 4 yıl sonra ilk kez 100 baz değerinin altına indiği dikkati çekti.
Temmuz İktisadi Yönetim Anketi’nde sanayicilerin sektöründeki genel gidişata ilişkin algıları ile iç piyasa ve ihracat siparişleri, birim maliyetler gibi faktörlere ilişkin son üç aylık dönem değerlendirmeleri ve gelecek üç aya ilişkin beklentilerinde iyimserlik hazirana göre azaldı.
Merkez Bankası’nın temmuz ayında 1.778 imalat sanayi işyerinde gerçekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’nin sonuçlarına göre, mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya göre 0,3 puan daha düşerek yüzde 75,9’la son 11 ayın en düşük düzeyine indi. Yerel seçimlerin yapıldığı mart ayında yüzde 77,2 olan kapasite kullanımı nisanda yüzde 77’ye, mayısta yüzde 76,6’ya, haziranda 76,2’ye gerilemişti. Böylece imalat sanayiinin kapasite kullanımında son dört aydaki düşüş 1,3 puana (yüzde 1,7) ulaştı.
Mevsimsel etkilerden “arındırılmamış” kapasite kullanım oranı da temmuzda önceki aya göre 0,4 puan düşerek yüzde 75,9 olurken, buna göre alt sektörler içinde en yüksek kapasite kullanımı yüzde 83’le ağaç, yüzde 82,2 ile kâğıt ve yüzde 81,5’le içecek imalatında gerçekleşti, en düşük kapasite ile çalışan alt sektörler ise yüzde 61,7 ile deri, yüzde 62,3’le temel eczacılık, yüzde 71,3’le fabrikasyon metal ürünleri oldu.
Ölçüm yapılan dört temel sektörde güven, önceki aya göre geriledi ve güven düzeyi, yerel seçimlerin yapıldığı mart ayındaki düzeylerin önemli oranda altına indi.
Reel Kesim Güven Endeksi, önceki aya göre 2,5 puan düşerek 100,3 olurken, sektörün asıl baz alınması gereken mevsimsellikten arındırılmış güven endeksi de 1,8 puan düşerek 98,7’ye indi. Böylece söz konusu endeks 4 yılın ardından ilk kez 100 baz değerinin altına inmiş oldu. En son Temmuz 2020’de 99,4’le baz değerin altında bulunan en endeks izleyen dönemde sürekli bunun üzerinde seyretmişti.
Yerel seçimlerin yapıldığı mart ayında pozitif beklentilerde artışın etkisiyle 1,5 puan yükselerek 103,5’e çıkan mevsimsellikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi, nisanda da bu düzeyde kalmış, mayısta 102,4’e, haziranda da 100,5’e gerilemişti. Söz konusu endekste yerel seçimlerden bu yana geçen dört aydaki gerileme 4,8 puana (yüzde 4,5) ulaştı. Reel kesimin mevsimsellikten arındırılmış güven endeksi temmuz itibarıyla bir yıl önceki düzeyinin de 6,2 puan (yüzde 5,9) altına indi.
Temmuz ayında mevsimsel etkilerden arındırılmamış güven endeksleri hizmet sektöründe yüzde 1,1 düşüşle 114,1’e, perakende ticaret sektöründe yüzde 1,6 düşüşle 107,1’e, inşaat sektöründe yüzde 0,9 düşüşle 87,1’e geriledi. Temmuzdaki düşüşe rağmen hizmetler güven endeksi 2023 sonu düzeyinin yüzde 1,6 üstünde kalırken, perakende ticarette yedi ayda yüzde 8,3, inşaat sektöründe yüzde 1 gerileme yaşandı. Son bir yılda da güven endeksleri hizmetlerde yüzde 2,7, perakende ticarette yüzde 6,6, inşaatta yüzde 1,1 geriledi.
Güven endeksleri seçimlerin yapıldığı mart ayından bu yana ise reel kesimde yüzde 4,6, hizmet sektöründe yüzde 5,3, perakende ticarette yüzde 5,5, inşaatta yüzde 1,7 düşüş kaydetti.
Sanayi dalındaki genel gidişat konusunda bir ay öncesine kıyasla daha iyimserlerin oranı haziranda yüzde 8 olan oranı, temmuzda yüzde 6’ya kadar geriledi, “daha kötü” diyenler 15,3’ten yüzde 20,2’ye çıktı. Son üç ayda üretim hacminin artıranların önceki ay yüzde 23,1 olan oranı temmuzda yüzde 19,8’e geriledi, düşürenler yüzde 15,6’dan yüzde 21,3’e yükseldi. Son üç ayda iç piyasadan sipariş miktarı artanlar yüzde 18,2’den yüzde 15,4’e geriledi, azalanlar yüzde 20,3’ten yüzde 27,3’e yükseldi.
Son üç ayda ihracat siparişleri artanların öneki ay yüzde 19,9 olan oranı yüzde 18,9’a geriledi, azalanların oranı yüzde 19’dan yüzde 22,8’e tırmandı. Şu anda kayıtlı iç piyasa siparişlerinin miktarı konusunda işyerlerinin yüzde 74’ü “normal” derken, normalin altında olduğunu bildirenlerin önceki ay yüzde 20,2 olan oranı yüzde 22,5’e çıktı. İhracat siparişlerinin normalin altında olduğunu bildiren işyerlerin oranı da yüzde 20,7’den yüzde 22’ye yükseldi.
İşyerlerinin yüzde 26,5’i iç piyasa siparişlerinin artacağını, yüzde 58,4’ü değişmeyeceğini yüzde 15,1’i düşeceğini öngörüyor. İhracat siparişlerinde artış bekleyenler yüzde 27,9, aynı kalacak diyenler yüzde 59,2, düşüş bekleyenler yüzde 12,9. Üretim hacmi için artacak diyenler yüzde 30, aynı kalacak diyenler yüzde 57,9, düşüş diyenler yüzde 12,1. Ortalama birim maliyetlerde artış bekleyenler yüzde 59, düşüş bekleyenler yüzde 7,2. Satış fiyatlarında artış öngörenler yüzde 36,4, düşüş diyenler yüzde 7,6. İstihdam artışı öngörenler yüzde 14,8, azaltım öngörenler yüzde 5,7.
İktisadi Yönelim Anketi, sanayicilerin ileriye yönelik yatırım eğiliminin aylar itibarıyla giderek zayıfladığını ortaya koydu. Gelecek bir yılda önceki bir yıla kıyasla daha fazla sabit sermaye yatırımı öngören sanayicilerin nisanda yüzde 30’la son on iki ayın en yüksek düzeyini gören oranı, mayısta yüzde 27,2’ye, haziran ayında yüzde 24’e, temmuzda yüzde 23,1’e kadar düştü. Temmuzda yüzde 13,1’lik bir kesim gelecek bir yılda yatırımları kısma yönünde eğilim bildirdi. Sanayicilerin enflasyon beklentisindeki düşüş ise devam ediyor. Gelecek on iki ayda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi de nisan ayındaki yüzde 55,5 düzeyinden mayısta yüzde 54,6’ya, haziranda yüzde 53,6’ya, temmuzda yüzde 51,8’e kadar indi.