Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) açığı ilk yedi ayda yaklaşık yüzde 96 oranındaki rekor küçülme ile 1 milyar TL dolayına gerileyerek neredeyse kapanma noktasına geldi. Ancak devletçe üstlenilen ödemeler dolayısıyla bütçeden SGK’ya yapılan transferler ise aynı dönemde hızla büyüyerek 834 milyar liraya ulaştı.
SGK, “Dağıtım” (pay as you go) modeline göre aktif çalışanlardan topladığı primlerle emekli aylığı ödeyip aktif ve pasif sigortalılar ile bakmakla yükümlü oldukları kişilerin sağlık giderlerini karşılıyor. Dolayısıyla temel aktüeryal dengeye; prim geliri/aylık ve sağlık ödemesi bazında bakmak gerekiyor. Ancak bunun dışında, çeşitli sosyal kesimlere yönelik olarak devletçe üstlenilen, merkezi yönetim bütçesinden karşılanan ve SGK eliyle yapılan çeşitli ödemeler ise bu tabloya farklı bir boyut kazandırıyor.
Temmuz 2024 itibarıyla SGK’ya prim ödeyen aktif sigortalı sayısı 18 milyon 372 bin 784’ü 4/a kapsamındaki özel sektör çalışanı, 3 milyon 644 bin 71’i 4/c’li memur, 3 milyon 33 bin 638’i de 4/b kapsamı esnaf olmak üzere toplam 25 milyon 50 bin 493 kişi. Aktif sigortalılardan ocak- temmuz döneminde yapılandırmalar da dahil elde edilen toplam prim geliri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 99,8 artışla 1 trilyon 513,2 milyar liraya ulaştı. Buna göre SGK’nın yedi ayda çalışan başına elde ettiği ortalama sigorta primi geliri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 98,6 artarak 60 bin 404 lira oldu.
SGK’ya prim ödeyenler arasında emekli olup tekrar çalışanlar da bulunuyor. 1 milyon 810 bin 339’u erkek, 221 bin 755’i kadın olmak üzere emekli durumdaki toplam 2 milyon 32 bin 94 kişi kayıtlı işlerde çalışıyor ve bu kişiler adına her ay düzenli olarak, brüt kazancının yüzde 32’si oranında sosyal güvenlik destek primi (SGDP) yatırılıyor.
Aynı dönemde SGK, emekli ve hak sahibi konumundaki 16 milyon 437 bin 571 kişiye toplam 1 trilyon 428,3 milyar lira tutarında aylık ve gelir ödedi; kişi başına yedi aylık ortalama ödeme yüzde 80,8 artışla 86 bin 891 TL’ye geldi.
Temmuz itibarıyla aktif sigortalılar, emekliler, bunların bağımlıları ve devralınan özel sandıklarından gelenlerle birlikte toplam 76 milyon 40 bin 370 kişi “sosyal güvenlik kapsamı”nda ve SGK’dan sağlık hizmeti alabiliyor. SGK’nın yedi aydaki sağlık ödemeleri ise yüzde 85,4 artışla 517,3 milyar lira oldu. Böylece Kurum’un emekli aylığı ve sağlık giderleri toplamı yedi ayda geçen yıla göre yüzde 90,3 artışla 1 trilyon 945,6 milyar liraya ulaştı.
İlk yedi ayda elde edilen prim geliri, aynı dönemdeki aylık ödemelerinin yüzde 105,9’u üzerinde gerçekleşti. Buna göre SGK ödediği her 100 liralık emekli aylığına karşılık, 106 liralık prim geliri elde etti. Prim gelirlerinin aylık ödemelerini karşılama oranı geçen yıla göre 4 puan arttı. Söz konusu oran geçen yılın aynı döneminde yüzde 101,9 olmuştu.
Ancak prim gelirleri, emekli aylığının yanı sıra sağlık ödemesi ile birlikte toplam ödemeye ise yetmiyor. Prim gelirinin toplam geliri karşılama oranı ise yükseliyor. Geçen yılın ilk yedi ayında yüzde 74,1 olan prim gelirlerinin toplam aylık ve sağlık ödemelerini karşılama oranı bu yıl aynı dönemde yüzde 77,8’e çıktı.
SGK’nın 2002’de yüzde 88,8 olan toplam prim gelirinin toplam emekli aylığı ödemelerini karşılama oranı 2021’de yüzde 108,4’e yükseldi, 2022’de yüzde 108,3, 2023’te yüzde 106,3 oldu. Bu yılın ilk yedi ayı ortalamasında yüzde 105,9 olarak gerçekleşen söz konusu oran, aylık bazda ise temmuz itibarıyla yüzde 114,9’a kadar çıktı. Dengenin SGK lehine gelişiminde, anılan dönemde emekli aylıklarındaki artışların, ücret ve maaşlardaki ve dolayısıyla prim gelirlerindeki artışa göre daha düşük kalmasından kaynaklandı.
Prim gelirlerinin, aylık ödemesi ve sağlık gideri toplamına oranı da 2002-2023 döneminde yüzde 61’den yüzde 76,4’e çıktı. Bu yıl temmuzda aylık bazda 86,6’ya kadar yükselen söz konu oran, ocak-temmuz dönemi ortalamasında yüzde 77,8 düzeyinde gerçekleşti.
Yılın ilk yedi ayında prim gelirleri-aylık ödemeleri ve sağlık giderleri dengesi önemli oranda lehte gelişen SGK’nın açığı hızla küçülerek adeta yok denecek bir düzeye indi. Bu dönemde kendi prim gelirlerinin yanı sıra, devlet katkısı, faturalı ödemeler ve ek karşılık, ek ödeme gibi kalemlerle bütçeden aktarılan tutarlar ve diğer gelirlerle Kurum’un toplam geliri yüzde 92,4 artışla 2 trilyon 157,9 milyar lira oldu.
Aynı dönemde SGK’nın emekli aylığı ve sağlık ödemeleri dışında bütçeden aktarmalar yoluyla yaptığı ödemeler de dahil toplam gideri ise yüzde 87,6 artışla 2 trilyon 159,1 milyar liraya ulaştı. Bu gelişmelerle SGK’nın yedi aylık açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 95,9 küçülerek 1,2 milyar lira ile adeta kapanma noktasına geldi.
SGK’nın gelir gider dengesindeki açık küçülürken, emekli aylığı ve sağlık ödemelerinin prim geliri ile karşılayamayan kısmının finansmanı ve devletçe üstlenilmiş çok sayıdaki diğer ödeme için bütçeden Kurum’a yapılan aktarmalar hızla büyümeye devam etti. Söz konusu transferler ocak-temmuz döneminde geçen yılın eş dönemine göre yüzde 84,8 artışla 834,1 milyar liraya ulaştı. SGK’ya bu yıl yedi ayda yapılan bütçe transferleri, geçen yılın tümündeki tutarı neredeyse yakaladı. Geçen yıl ilk yedi ayda 451,3 milyar lira olan söz konusu transferler, yılın tümünde 849,8 milyar lira olmuştu.
Bütçeden SGK’ya yapılan transferlerin başında; Kurum’dan gelir ve aylık alanlara her ay ödenen tutarlara göre belirli oranlarda Hazinece yapılan “ek ödeme” ve SGK’nın aylar itibarıyla tahsil ettiği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile sağlık sigortası primlerinin dörtte biri oranında yapılan “devlet katkısı” geliyor. Ayrıca ödeme gücü olmayanların Genel Sağlık Sigortası (GSS) primleri ve yatırım teşvikleri kapsamında devletin üstlendiği sigorta primi işveren payı karşılığı aktarılan tutarlar; makam, görev, temsil tazminatları; terör emsal tazminatları, harp malullüğü zamları, emekli ikramiyeleri vb. ödemelerin karşılığı olarak Hazinenin Kuruma yaptığı “faturalı ödemeler” ile açık finansmanı da bu kapsamda yer alıyor.
Devletçe üstlenilen söz konusu ödemeler aslen merkezi yönetim bütçesinden karşılandığı için SGK sadece aracılık etmiş oluyor. Bu ödemeler Kurum’un hem gelir hem gider hanesinde yer aldığı için SGK’nın kendi kar-zarar tablosuna etki nötrleşiyor. Ancak söz konusu transferlerin hacmi, genel anlamda sosyal güvenlik sisteminin devlete yükünü yansıtıyor.