1. ANONİM ŞİRKETLERDE
1.1. İlmühaber bastırılması
Türk Ticaret Kanunu'nun 486 maddesinin 2. fıkrasına göre, "Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca şirketin internet sitesine konulur. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabilir. İlmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümler uygulanır."
Bu hükümler ışığında, hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılması zorunluluğu getirilmektedir. Ancak pay bedellerinin ödenmesi tarihinden itibaren ve pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkartabilme olanağı bulunmaktadır.
Nama yazılı paylar için ilmühaber çıkartılması zorunluluğu ise bulunmamaktadır.
Buradan anlaşılacağı üzere ilmühaber sadece 3 ay için geçerli bulunmaktadır. Bundan sonra bastırılacak hisse senetleri ile bu ilmühaberler değiştirilecektir.
1.2. Hisse senedi bastırılması
Türk Ticaret Kanunu'nun yukarıda belirtilen 486/2 maddesi gereğince hamiline yazılı paylar için üç ay içinde pay senetlerinin bastırılıp pay sahiplerine dağıtılması zorunluluğu bulunmaktadır.
Nama yazılı paylar için pay senedi bastırılma zorunluluğu bulunmamaktadır.
Ancak Türk Ticaret Kanunu'nun 486/2 maddesi gereğince azlığın istemi üzerine nama yazılı pay senedinin bastırılıp nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılması gerekmektedir.
1.3. Vergi Kanunları karşısında durum
1.3.1. Gelir Vergisi Kanunu karşısında durum
Gelir Vergisi Kanunun Mükerrer 80'nci maddesine göre hisse senetlerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar değer artış kazancı olarak kabul edilmektedir. Bu maddeye göre tam mükellef kurumlara ait olup iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılması sonucunda sağlanan kazançlar gelir vergisinden istisna bulunmaktadır.
Bunun yanında çıkartılan ilmühaberlerde aynı kanun hükmü gereğince vergiden istisna olmaktadır.
Ayrıca Borsa İstanbul'da işlem göre pay senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar, Gelir vergisi Kanunu'nun Geçici 67. Maddesine göre tevkifat yoluyla vergiye tabi tutulmaktadır. Bu nedenle Borsa İstanbul'da işlem göre pay senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artış kazancı olarak yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmeyecektir.
1.3.2. Katma Değer Vergisi Kanunu karşısında durum
Katma Değer Vergisi Kanununun 17/4-g maddeleri gereğince mülkiyetinde, en az iki tam yıl süreyle bulunan iştirak hisselerinin satışı KDV'den istisna olmaktadır.
Danıştay 9. Dairesinin 09.02.2011 tarih ve E: 2010/10221, K: 2011/281 kararında bu satışların KDV'den istisna tutulması gereği vurgulanmıştır. "Nitekim 232 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği'nde de, geçici ilmühaberler anonim şirketler tarafından hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarılan menkul kıymetler olduğundan, ilmühaberlerin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesinde Gelir Vergisi Kanunu'nun hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesine ilişkin hükümlerin uygulanması gerektiği belirtilmiştir.
Bu itibarla, hisse senedi ile geçici ilmühaberin; Türk Ticaret Kanunu'nda "Hisse Senetleri" başlığı altında ve aynı kısımda düzenlenmiş olması, geçici ilmühaberin hisse senedi çıkarılıncaya kadar onun yerini tutması, aynı nitelikleri taşıması, birbirinin devamı olması ve sahibine aynı hakları sağlaması nedeniyle, geçici ilmühaberin de vergi hukuku açısından hisse senedi kapsamında bulunduğu sonucuna ulaşıldığından, geçici ilmühaberle yapılan ortaklık payı devrinin, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 17/4-g maddesi kapsamında bulunmadığından bahisle yapılan cezalı tarhiyatın bu kısmında ve buna karşı açılan davanın bu kısmını reddeden Vergi Mahkemesi kararında isabet görülmemiştir."
2. LİMİTED ŞİRKETLERDE
2.1. Hisse Senetlerinin Bastırılması
Türk Ticaret Kanunu'nun 593/2 maddesinde, "Esas sermaye pay senetleri ispat aracı şeklinde veya nama yazılı olarak düzenlenir." hükmü bulunmaktadır.
Maddenin gerekçesine göre; : Esas sermaye payının ispat aracı olan bir senede veya nama yazılı senede bağlanabilmesine olanak tanımaktadır. Esas sermaye payını içeren nama yazılı senet çıkarılması, paya devir ve dolayısıyla dolaşım kolaylığı sağlamaz. Bu olanak, limited şirket esas sermaye payını ne anonim şirket payına dönüştürür ne de yaklaştırır. Sadece ispatı ve gereğinde (limited şirkete ilişkin hükümler çerçevesinde) payın devrinde bazı kolaylıklar sağlayabilir. İkinci fıkra uyarınca nama yazılı senede yazılması zorunlu olan hususlar bu senedin şirket sözleşmesine bağlılığını açıkça göstermektedir. Ayrıca nama yazılı senet basit kıymetli evrak kaydını içerdiği için, ortaklığının bu senetle ileri sürülmesini ortaktan istemek hakkını şirkete vermektedir.
2.2. Vergi Kanunları karşısında durum
2.2.1. Gelir Vergisi Kanunu karşısında durum
Türk Ticaret Kanunu'nun 593/2 maddesindeki, "Esas sermaye pay senetleri ispat aracı şeklinde veya nama yazılı olarak düzenlenir." hükmüne göre limited şirketlere pay senedi bastırma olanağı yaratılmıştır. Ancak bu pay senetleri maddenin gerekçesinde de belirtildiği üzere "Esas sermaye payının ispat aracı olan bir senede veya nama yazılı senede bağlanabilmesine olanak tanımaktadır. Esas sermaye payını içeren nama yazılı senet çıkarılması, paya devir ve dolayısıyla dolaşım kolaylığı sağlamaz. Bu olanak, limited şirket esas sermaye payını ne anonim şirket payına dönüştürür ne de yaklaştırır. Sadece ispatı ve gereğinde (limited şirkete ilişkin hükümler çerçevesinde) payın devrinde bazı kolaylıklar sağlayabilir. " limited şirketlerde bastırılan pay senetleri menkul kıymet niteliğinde bulunmamaktadır.
Bu nedenle Gelir Vergisi Kanunu'nun Mükerrer 80/1 maddesinde belirtilen "İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar." hükümlere değil, gene Gelir Vergisi Kanunu'nun Mükerrer 80/4 maddesindeki "Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar." hükmüne göre vergilendirilmeleri doğru olacaktır. Değer Artış Kazançlarında istisna tutarı 2015 yılı için 10.600,00 TL'dir.
2.2.2. Katma Değer Vergisi karşısında durum
KDV Kanununun 17/4-g bendine göre hisse senedi teslimleri katma değer vergisinden istisna edilmiştir. Dolayısıyla iki yıllık süre şartı aranmaksızın tüm hisse senedi teslimleri (geçici ilmühaberler dahil) katma değer vergisinden müstesnadır.
Hisse senedi ve ilmühaberler dışında kalan iştirak payları ise (hisse senedi ya da ilmühaber bastırılmamışsa) KDV Kanununun 17/4-r bendi gereğince en az iki tam yıl süreyle işletmenin aktifinde bulunması ve kurumun faaliyet konusunun bu kıymetlerin ticareti olmaması koşuluyla katma değer vergisinden istisnadır. KDV Kanununda istisna uygulaması bakımından hisse senetlerinin tesliminde herhangi bir süre öngörülmemesine karşılık iştirak hisselerinin tesliminde kurumların aktifinde iki yıl kayıtlı bulunması şartı aranılmaktadır.i
1- Suat Sarıgül, Anonim ve Limited Şirket Hisse Devirlerinin Katma Değer Vergisi Karşısındaki Durumu, http://www.vmhk.org.tr/?p=6304 ( Mükellef Haklarını Koruma Derneğinin notu: Bu Makale Lebib Yalkın Yayınlarının izni ile yayınlanmış olup, LYY Mevzuat Dergisi Temmuz 2014 Sayısından alınmıştır.) Erişim : 30.08.2015