Parasal sıkılaştırma esaslı program dolayısıyla oluşan yüksek faiz – düşük kur koşullarının ekonomik faaliyetleri yavaşlatıcı etkisi en fazla imalat sanayiinde hissedildi. Sektörde güvende azalış ve üretimde fren eğilimi, ağustos ayı itibarıyla daha da pekişti.
Merkez Bankası’nın reel kesim güveni ve imalat sanayiinde kapasite kullanımı ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ticaret ve inşaat sektörlerine ilişkin güven endekslerinin ağustos ayı sonuçları yayımlandı. Ekonominin lokomotifi konumundaki imalat sanayiinin kapasite kullanımı ve reel sektörün güven düzeyindeki gerileme devam etti. Sanayicilerin sektörlerindeki genel gidişat konusundaki algıları ile iç piyasa ve ihracat siparişleri, birim maliyetler gibi faktörlere ilişkin son üç aylık dönemlere ilişkin değerlendirmeleri ve gelecek üç aya ilişkin beklentileri ile bunun paralelinde üretim, yatırım, istihdam eğilimlerinde iyimserlik son aylarda giderek azaldı.
Merkez Bankası’nın ağustos ayında 1.763 imalat sanayi işyerinde gerçekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’nin sonuçlarına göre, kapasite kullanım oranındaki düşüş ağustosta da devam etti. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya göre 0,2 puan daha düşerek yüzde 75,7’ye indi. En son Ağustos 2023’te aynı düzeyde bulunan söz konusu oran, Kasım 2023’te yüzde 77,5’e kadar yükselmiş, bu yıl yerel seçimlerin yapıldığı marta kadar bu düzeyi yaklaşık olarak korumuş, ancak izleyen dönemde güvende gerileme başlamıştı. Mart ayında yüzde 77,2 olan kapasite kullanımı nisanda yüzde 77’ye, mayısta yüzde 76,6’ya, haziranda 76,2’ye, temmuzda yüzde 75,9’a gerilemişti. Böylece imalat sanayiinin kapasite kullanımında son beş aydaki düşüş 1,5 puana (yüzde 1,9) ulaştı.
Mevsimsel etkilerden “arındırılmamış” kapasite kullanım oranı da ağustosta önceki aya göre 0,5 puan düşerek yüzde 75,4 olurken, buna göre alt sektörler içinde en yüksek kapasite kullanımı yüzde 83,8’le kâğıt, yüzde 81,9’la ağaç, yüzde 81,8’le tütün ürünleri, yüzde 79,8’le içecek ve yüzde 78,2 ile giyim eşyası imalatında gerçekleşti. Ağustosta en düşük kapasite ile çalışan alt sektörler ise yüzde 60,6 ile deri, yüzde 68,5’le motorlu kara taşıtları, yüzde 69,8’le bilgisayarlar, elektronik ve optik ürünler, yüzde 72 ile fabrikasyon metal ürünleri ve yüzde 72,2 ile tekstil oldu.
Bu ay kapasite kullanımı en fazla düşen alt sektörlerin başında ise yüzde 12 ile motorlu kara taşıtları geldi. Bu sektörü yüzde 3,7 düşüşle bilgisayar, yüzde 2,2 ile diğer ulaşım araçları, yüzde 2,1 düşüşle içecek imalatı izledi.
Alt sektörlerin çoğunun kapasite kullanımının gerilediği yılın ilk sekiz ayında en fazla düşüş yüzde 13,5’le motorlu kara taşıtlarında yaşandı. Bu dönemde kapasite kullanımı en çok artan alt sektör ise yüzde 13,4’le içecek oldu. Son bir yılda ise en fazla düşüş yüzde 15,1’le bilgisayarlar, elektronik ve optik cihazlarda, en fazla ise yüzde 4,5’le kâğıtta.
Reel Kesim Güven Endeksi, aylık bazda 1,8 puan düşerek 98,3’le yedi ay sonra tekrar 100 baz değerin altına indi. Asıl baz alınması gereken sektörün mevsimsellikten arındırılmış güven endeksi ise bu yıl temmuzda 98,7 ile dört yılın ardından ilk kez 100 baz değerinin altına indikten sonra ağustosta 0,7 puan daha düşerek 98’e kadar geriledi.
En son Temmuz 2020’de 99,4’le baz değerin altında bulunan mevsimsellikten arındırılmış güven endeksi son iki aya kadar sürekli bunun üzerinde seyretmişti.
Yerel seçimlerin yapıldığı martta pozitif beklentilerdeki artışın etkisiyle 1,5 puan yükselerek 103,5’e çıkan mevsimsellikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi, nisanda da bu düzeyde kalmış, mayısta 102,4’e, haziranda da 100,5’e gerilemişti. Söz konusu endekste yerel seçimlerden bu yana geçen beş aydaki gerileme 5,5 puanı buldu. Endeks, ağustos itibarıyla bir yıl önceki düzeyinin de 6,6 puan altına inmiş oldu.
Sanayi dalındaki genel gidişatın bir ay öncesine kıyasla daha iyi olduğunu belirten sanayicilerin oranı yüzde 5,8’, “daha kötü” diyenler de yüzde 19,5.
-İşyerlerinin yüzde 19,1’i son üç ayda üretim hacminin artırırken, aynı orandaki bir bölümü düşürdü.
-Son üç ayda iç piyasadan sipariş miktarı artanların oranı yüzde 19, düşenlerin yüzde 24,7; ihracat siparişleri artanların yüzde 17,2, düşenlerin yüzde 21,2 oldu.
-Şu anda kayıtlı iç piyasa siparişlerinin miktarı işyerlerinin yüzde 75’inde “normal”, yüzde 22,8’inde normalin altında; ihracat siparişleri yüzde 74,6’sında normal, yüzde 23’ünde normalin altında.
-İşyerlerinin yüzde 27,3’ü iç piyasa siparişlerinde artış, yüzde 17,4’ü düşüş bekliyor.
- İhracat siparişlerinde artış bekleyenler yüzde 21,9, düşüş bekleyenler yüzde 14,8.
-Üretim hacmi için artacak diyenler yüzde 28,1, düşüş diyenler yüzde 13,6.
-Ortalama birim maliyetlerde artış bekleyenler yüzde 60,3, düşüş bekleyenler yüzde 7,2.
-Satış fiyatlarında artış öngörenler yüzde 41,2, düşüş diyenler yüzde 6,7.
-İstihdam artışı öngörenler yüzde 12,4, azaltım öngörenler yüzde 10,5.
-Gelecek bir yılda önceki bir yıla kıyasla daha çok sabit sermaye yatırımı öngören sanayici oranı yüzde 23,1, yatırımı kısma eğilimindekiler yüzde 13,5.
-Gelecek on iki ayda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi yüzde 51,7.
Ağustos ayında hizmet sektörü güveni gerilemeye devam ederken, perakende ticaret ve inşaat sektörlerinde ise önceki dönemdeki seyrin aksine güvende artış gözlendi. Hizmet sektörünün mevsimsel etkilerden arındırılmamış güven endeksi önceki aya göre yüzde 2 düşüşle 111,8’e kadar indi. Söz konusu endeksin bu yıl ilk sekiz ayda yüzde 0,4, son bir yılda ise yüzde 3 gerilediği belirlendi. Buna karşılık güven endeksleri ağustos ayında perakende ticaret sektöründe yüzde 0,7 artışla 107,9’a, inşaat sektöründe yüzde 1 artışla 88’e yükseldi.
Ağustostaki artışa rağmen, perakende ticaret sektörünün güven düzeyi 2023 sonundakinin yüzde 7,6, bir yıl öncekinin yüzde 5,6 altında kaldı. İnşaat sektörünün güven düzeyi ağustostaki artışla 2023 sonu düzeyine gelirken, bir yıl öncekinin de yüzde 0,7 üzerine çıktı. Güven endeksleri seçimlerin yapıldığı mart ayından bu yana geçen beş ayda ise reel kesimde yüzde 5,3, hizmetlerde yüzde 7,1, perakende ticarette yüzde 4,8, inşaatta yüzde 0,6 düştü.