Sanayi üretimini birkaç şekilde değerlendirmek mümkün. Bir, değişim oranı yönünden; iki, gelinen düzey yönünden. Değişim oranı açısından en yaygın değerlendirme, bir önceki yılın aynı ayına göre olan değişim. Bir önceki aya göre değişime de bakılabilir tabii ki, bakılıyor da. Bir önceki yıla göre olan değişim, ya herhangi bir arındırma işlemine tabi tutulmamış endeks üzerinden yapılıyor ya da takvim etkisinden arındırılmış endeks üzerinden. Biz, arındırılmamış endekse göre hesaplama yapmayı tercih ettiğimizi bir kez daha belirtelim. Bir başka kıyaslama olan bir önceki aya göre değişim, mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endeks üzerinden gerçekleştiriliyor. Zaten bir önceki aya göre kıyaslamayı başka türlü yapmak hiç doğru olmaz.
Üç şekilde gerçekleştirilen değişim hesaplamasında bize en doğru gelen ya da gerçek üretim düzeyini ve değişimi en doğru gösteren, arındırılmamış endeksle yapılmakta olan. Bu sayede, üretimin gerçek düzeyini görmek, “mevsim koşulları yüzünden üretim şöyle olurdu” veya “çalışma günü sayısı şu kadar olsaydı üretim bu şekilde gerçekleşirdi” gibi varsayımlardan kurtulmak mümkün.
Bütün bu anlattıklarımız, üretimdeki değişimle ilgili. Bir de üretimin düzeyi var. Üretimin ne kadar arttığı ya da azaldığı tabii ki önemli de, üretimin düzeyi de önem taşıyor.
Ama biz önce yine üretimdeki değişim oranlarına bakalım.
Hiç kuşku yok ki eylüldeki üretim değişimi şaşırtıcı oranda yüksek geldi. Sanayi üretimi, takvim etkisinden arındırılmış endekse göre de, herhangi bir arındırma işlemine konu olmayan endekse göre de geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 6.4 arttı. Takvim ve mevsim etkisinden arındırılmış üretim, eylülde ağustosa göre ise yüzde 5.8 artış gösterdi.
Birikimli artışın seyri
Geçen yılın aynı ayına göre olan üretim değişimi, aydan aya çok farklılık gösterebiliyor. Bu yüzden de birikimli değişimi izlemekte yarar olduğunu düşünüyoruz. Herhangi bir arındırma işlemine konu olmayan endekse göre bu yılın ilk dokuz ayındaki üretim, geçen yılın yüzde 2.8 üstünde gerçekleşti. Yüzde 2.8, bu yılın en yüksek oranlarından biri. İlk yedi aydaki oran da yüzde 2.8 düzeyindeydi.
Geçen yılın ilk dokuz ayındaki üretim 2011’in yüzde 3.1, 2011’in ilk dokuz ayındaki üretim ise 2010’un yüzde 11.4 üstünde bulunuyordu. Yani üretim artış hızında özellikle 2011’e göre belirgin bir yavaşlama var.
Üretim düzeyinde rekor
Ancak, daha önce de belirttiğimiz gibi üretimin artış hızı başka, gelinen düzey başka. İşte üretim düzeyi açısından bu yılın eylülünde şimdiye kadarki en yüksek gerçekleşme sağlandı; yani üretim rekoru kırıldı.
TÜİK, sanayi üretim endeksini 2010 yılını 100 kabul ederek oluşturuyor. Endeks, eylül ayında 123.8’e çıkarak şimdiye kadarki en yüksek düzeye ulaşmış oldu. Sanayi üretim endeksi daha önce en yüksek düzeye 122.9 ile temmuz ayında çıkmıştı.
Endeksin en düşük düzeye indiği ay ise 2010’un şubatı. Sanayi üretim endeksi söz konusu ay 85.4 düzeyinde oluşmuştu.