Rekor küçülme açıklanıyor, oran yüzde 12-14 arasında bekleniyor

Türkiye, yarın yeni bir rekora merhaba demeye hazırlanıyor. Yılın ilk çeyreğine ilişkin GSYH değişim oranı yarın saat 10.00'da Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanacak ve büyük olasılıkla rekor bir küçülme oranı ilan edilecek. Yeni GSYH serisine göre şimdiye kadarki en büyük daralma, yüzde 9.8 ile 2001 yılının son çeyreğinde gerçekleşmişti. TÜİK'in yarın açıklayacağı oranın yüzde 9.8'in üstüne çıkacağı ve yeni rekor olacağı tahmin ediliyor. Yapılan hesaplamalar, ilk çeyrekteki daralma için yüzde 12-14 aralığında bir orana işaret ediyor.

Sanayideki tablo önemli

GSYH'nin nasıl gerçekleşebileceğine ilişkin en somut ve açıklanmış veri, sanayi üretimi. Madencilik, imalat ve elektrik, gaz, su sektörlerinden oluşan sanayi üretimi, yılın ilk çeyreğinde geçen yılın yüzde 22 altında kaldı. Sanayi, GSYH içinde aldığı dörtte biri aşan payla (geçen yılın tümü için yüzde 27) en önemli sektör konumunda. Sanayi sektörü, bu ağırlığıyla GSYH'nin yönünü belirleyebilecek öneme sahip bulunuyor.

İşte bu yüzden sanayide ilk çeyrekte ortaya çıkan yüzde 22'lik daralma GSYH'nin yarın açıklanacak oranının yönü hakkında çok ciddi bir ipucu niteliği taşıyor. Sanayi dışındaki sektörlerde hangi ölçüde bir daralma olduğuna ilişkin somut bir veriye sahip değiliz. Ancak, diğer sektörlerde de yüzde 10'a yaklaşan oranda daralma olduğunu söylemek herhalde yanlış olmaz.

Yüzde 12 aşılabilir

Sanayide yüzde 22, diğer sektörlerde yüzde 10'a yakın bir daralma gerçekleşmesi, yılın ilk çeyreğinde GSYH'nin geçen yılın aynı dönemine göre en az yüzde 12 gerileyeceğini gösteriyor. Kuşkusuz, sanayideki yüzde 22'lik üretim gerilemesi GSYH hesaplamasına birebir yansımayabilir. Aynı şekilde, sanayi dışındaki sektörlerdeki daralma yüzde 10'un altında ya da üstünde oluşabilir. Bütün bu değişkenlere bağlı olarak ilk çeyrekteki daralmanın yüzde 12-14 arasında değişeceği söylenebilir.

Şu anki tabloya göre, yüzde 12'nin altında gelecek bir oran iyimserlik rüzgarı estirmeye, yüzde 14'ü aşacak bir oran ise karamsarların sayısının artmasına yol açmaya aday gibi görünüyor.

Senaryolar

İlk çeyrek GSYH değişimine ilişkin olarak üç senaryo oluşturduk. Aslında, her biri kendi içinde iki oran barındıran bu senaryoların hepsi için gerçekleşebilir oranlar demek doğru değil. Hangi koşullarda ilk çeyrekteki daralmanın hangi oranda gerçekleşebileceğine ilişkin tabloyu ortaya koymak istedik. Bu senaryoları oluştururken, sanayide ilk çeyrekte yaşanan yüzde 22'lik daralmanın GSYH hesaplarına aynen ya da üçte iki oranında yansıyacağını varsaydık. Diğer sektörlerde ise ya artış olmayacağını ya da yüzde 5 veya yüzde 10 gerileme yaşanacağını öngördük. Toplam altı oran veren bu çalışma, bize ilk çeyrekteki gerilemenin en az yüzde 4.3, en fazla yüzde 15.6 olacağını gösterdi. Ancak, biraz önce de vurguladık, bu şekilde bulduğumuz oranların hepsi için gerçekleşebilir oranlar demek durumunda değiliz.

Senaryo 1

Sanayide ilk çeyrekteki yüzde 22'lik üretim gerilemesi GSYH hesaplarına aynen yansır, diğer sektörlerde ise bir gerileme olmazsa ilk çeyrek küçülmesi yüzde 6.2 olarak gerçekleşecek. Sanayideki daralma üçte iki oranında, yani yüzde 15'te kalırsa, diğer sektörlerde de daralma olmazsa, GSYH yüzde 4.3 küçülecek.

Bu senaryodaki yüzde 4.3 ve yüzde 6.2'nin gerçekleşmesi hiç mümkün görünmüyor.

Senaryo 2

Sanayideki daralmayı yine yüzde 22 ve yüzde 15 olarak alıyor, ancak bu kez sanayi dışındaki sektörlerde yüzde 5 daralma olduğunu varsayıyoruz. Bu senaryoya göre GSYH'deki daralma yüzde 9.1 ya da yüzde 10.9 olarak gerçekleşiyor.

Bu senaryonun ortaya koyduğu oranlar daha makul görünmekle birlikte, yine de pek gerçekleşebilir bulunmuyor.

Senaryo 3

Bu kez sanayi dışındaki sektörlerin yüzde 10 daraldığını varsayıyoruz. Sanayideki daralmanın yüzde 15 olduğu varsayımına göre bu senaryoda GSYH yüzde 13.9, sanayideki oranı yüzde 22 aldığımızda ise GSYH yüzde 15.6 küçülüyor.

En olumsuz GSYH değişimini veren bu senaryo, gerçekleşme olasılığı en yüksek senaryo gibi görünüyor.

Senaryo 2 ve 3'teki tabloyu harman ederek değerlendirme yapılınca da yüzde 12-14 aralığı olarak ifade ettiğimiz oranlar ortaya çıkıyor.

Nisanda yazmıştık

2009 yılı büyüme oranına ilişkin ilk tahminimizi 20 Nisan 2009 tarihinde bu köşede yazmış ve ilk çeyrekteki daralmanın yüzde 12-13 düzeyinde beklenmesi gerektiğini belirtmiştik. Aynı yazıda, 2009 yılının tümündeki küçülmeyi yüzde 5.5 olarak tahmin ettiğimizi, ancak bu oranın, hizmetler sektörünün revize hedef olarak ortaya konulan yüzde 1.7'den daha hızlı daralması durumunda yüzde 6-7'ye çıkabileceğini vurgulamıştık.

İlk çeyrek daralmasıyla ilgili olarak bir süre önce yapılan iki değerlendirme de, bizim nisanda yaptığımız değerlendirme paralelinde geldi. Merkez Bankası, oran vermemekle birlikte ilk çeyrekteki daralmanın iki haneli olacağı tahmininde bulundu. Daha sonra mayıs ayı ortasında TÜSİAD'ın tahmini açıklandı. TÜSİAD'ın, ekonominin ilk çeyrekte yüzde 13 daralacağını tahmin ettiği belirtildi.

2009 tahminleri

Hükümetin revize hedefi yüzde 3.6 küçülme. Ancak, bu oranda kalınamayacağı bir süre önce Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Ali Babacan tarafından da dile getirildi. Henüz kağıda dökülmedi, ancak artık hükümetin de en az yüzde 4.5-5.0 arasında bir küçülme beklediği biliniyor.

Uluslararası kuruluşlar tarafından dile getirilen yıllık küçülme tahminleri ise yüzde 5'in üstünde. IMF yüzde 5.1, Dünya Bankası yüzde 5.5, OECD yüzde 5.9, Uluslararası Finans Enstitüsü ise yüzde 7.5 daralma bekliyor.