"TL çok değer kaybetti" diyoruz, oysa reel kur 2003 düzeyine a

Türk Lirası son dönemde hızla değer yitiriyor. Dolar 1.80'e, euro 2.55'e dayandı. Artışın nerede duracağını kimse kestiremiyor, Merkez Bankası aldığı önlemlerle bu hızlı çıkışın önüne geçmeye çalışıyor. Bir süre öncesine kadar günlük döviz alım ihalesi yapan ve aylık bazda yaklaşık 1 milyar dolar alan Merkez Bankası, şimdi döviz satış ihaleleri gerçekleştiriyor. Merkez Bankası, şimdiye kadar yaptığı altı ihalede toplam 390 milyon dolar sattı. Merkez Bankası, daha önceki uygulamalarında, alış ya da satış yapıyor olsun, günlük sabit bir tutar üzerinden ihaleye çıkardı. Bu kez, günlük tutar o günkü gelişmelere göre belirleniyor. Bir bakıma, günlük döviz satış ihalesi, dövize müdahale operasyonlarını çağrıştırıyor.

Döviz kuru çok uzun süre neredeyse sabit kaldıktan sonra bir artış ortaya çıkınca, tüm kamuoyu bir panik havasına sürüklenir gibi oldu. Kurdaki artışın hızlanarak devam edeceği, doların çok kısa sürede 2 lirayı bulacağı, euronun 3 liraya ulaşacağı gibi hangi gerekçeye dayandırıldığı pek bilinmeyen tahminler dile getiriliyor.

Piyasalar allak bullak; Borsa bir gün dibe oturuyor, ertesi gün hızla artıyor. "Skor basını" benzetmesinde olduğu gibi ne yazık ki hisse senedi piyasalarındaki bu hareketlere de müthiş yaratıcı gerekçeler bulunuyor.

Altın fiyatları neredeyse her gün yeni bir rekor kırıyor. Kimileri için ekonomideki temel gösterge altın fiyatları, kimi hisse senedine bakıyor, bazı kesimler ise illa da döviz kuru diyor.

Döviz kurlarında yaşanan artıştan memnun olan da var, bu gelişmeyi kaygıyla karşılayan da… Kurlardaki artışla ihracatın artacağı, ithalatın yavaşlayacağı ve bu sayede cari açığa kendiliğinden çare bulunmuş olacağını dile getirenler çoğunlukta. Ama ya kur artışı ithal enflasyon yaratırsa, bunu düşünenler de yok değil…

Daha birkaç ay önce ekonomiyi soğutmak için önlem alınmaya çalışılırken, şimdi ekonominin canlanması için adımlar atılıyor. Kur artışının, ithal yatırım malı maliyetini artırmak suretiyle yatırım hevesini kırmasından da endişe ediliyor.

Yani son haftalarda kafamız karışık… Ya da birimizin ak dediğine, diğerimiz kara diyebiliyor…

Dönelim yeniden Türk Lirası'nın değerine. Tamam, Türk Lirası son dönemde değer yitiriyor yitirmesine ama, acaba reel anlamda hangi düzeyde bulunuluyor…

TL, son dönemdeki hareketler sonucu reel olarak değer yitirme durumuna mı gelmiş durumda, yoksa var olan değerlilik sıfırlanıyor ve reel anlamda olması gereken düzeye mi geliniyor…

Köpük alınıyor!

Türk Lirası'nın diğer paralara karşı olan reel değerini Merkez Bankası ölçüyor. Türkiye'nin dış ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin paraları baz alınarak ve Türkiye ile karşı ülkelerdeki enflasyon göz önünde bulundurularak reel efektif döviz kuru hesaplanıyor. Bu hesaplama, 2003 yılı 100 kabul edilerek yapılıyor.

2003 yılının ortalamasında 100 olan reel efektif döviz kuru endeksi, temmuz ayı itibariyle 110.33 düzeyinde gerçekleşti. Yani TL, temmuz ayı itibariyle 2003 yılı ortalamasına göre hala değerli.

Reel efektif döviz kuru endeksi, 2009 yılının mart ayında 109.65 düzeyinde oluşmuştu. Yani endeks, temmuzda indiği 110.33 ile son yirmi sekiz ayın en düşük düzeyine gerilemiş oldu.

Ağustosta 100'e inebilir

Ağustosun ilk yarısında dolar yüzde 4.6, euro yüzde 4.5 oranında artış gösterdi. İkinci yarıdaki hareketin ne yönde ve ne boyutta olacağını kestirmek kolay değil. Kuşkusuz döviz kuru endeksinin reel düzeyini belirleyen yalnızca kur değişimleri de değil; Türkiye'deki ve ilgili ülkelerdeki enflasyon da önem taşıyor. Ancak, TL'nin değerinde ilk yarıda ortaya çıkan harekete bakarak, reel efektif döviz kuru endeksinin ağustos ayında 100 dolayına inebileceğini söylemek pek yanlış olmaz.

Dolayısıyla, reel efektif döviz kurunun 100'e inmesiyle, TL'deki değer köpüğü alınmış ve 2003'e dönülmüş olacak.

Elbette şu soru da her zaman sorulabilir; TL'nin değerine baz oluşturacak en doğru tarih 2003 yılı mıydı? Baz yılı olarak örneğin 2010'u alırsanız, TL şimdiden reel olarak önemli ölçüde değer yitirmiş durumda.

2010 rekor yılıydı

Reel efektif döviz kuru endeksi 2010'da hem aylık bazda, hem de yıllık bazda rekor kırmıştı. Aylık endeks, 131.73 ile geçen yılın ekim ayında 2003 yılı başından bu yana olan dönemin en yüksek düzeyine çıkmıştı. Endeks, geçen yıl kasım ayında da 131.71 düzeyinde gerçekleşmişti.

Reel kur endeksinin en düşük düzeyde oluştuğu ay ise 2003 yılının ocak ayı. Söz konusu ay, endeks 89.36 düzeyinde bulunuyordu.

2003 yılı başından bu yılın temmuz ayı sonuna kadar geçen 8 yıl 7 ayın ya da bir başka ifadeyle 103 ayın yalnızca 7 ayında reel kur endeksi 100'ün altında kaldı. Endeks, 96 ayda ise 100'ün üstünde oluştu.

Değerlenmede euro açık ara önde

Dolar, geçen yılın sonundan ağustos ayı ortasına kadar olan dönemde Türk Lirası karşısında yüzde 14.8 oranında değer kazandı. Bu dönemde eurodaki artışın oranı ise yüzde 23.2'yi buldu.

Aylık ortalama kurlar üzerinden yapılan hesaplama da benzer sonuçlar verdi. Ağustos ayının ilk yarısındaki ortalama kurların geçen yılın aralık ayındaki ortalamayla kıyaslanması, bu dönemde TL karşısında doların yüzde 13.9, euronun yüzde 22.9 değerlendiğini ortaya koydu.

Euronun daha fazla değerlenmesi Türkiye'nin dış ticareti açısından kuşkusuz olumlu bir gelişme. Ancak ABD sorunlarını erken hafifletir, AB'deki sorunlar ise daha da kemikleşerek sürerse, dolar-euro dengesi bu kez dolar lehine seyretmeye başlar ve bu da ister istemez TL'ye yansır. Euronun değer yitireceği, en azından dolardan daha az değer kazanacağı bir tablo, Türkiye'nin çok aleyhine olacaktır.