Enflasyon gıda fiyatlarının 5 yıllık ortalamanın hayli altında seyretmesi, mevsimselliğe bağlı geçişlerin -sera ürünlerine geçiş gibi- muhtemelen "kaymasının" etkisi, talep zayıf olduğu için bazı maliyet artışlarının tüketiciye yansıtılamaması vb nedenlerden beklenenden hayli düşük çıktı. Aralık enflasyonunda gıda fiyatlar belirleyici olabilir. Bu fiyatlara bağlı olarak yüzde 6.38-6.93 arası bir sonuç bekliyoruz. Böyle olunca faize ne olmalı, hem politika faizi hem de koridorun alt bandı -esasen kurla ilgili bir parametre- indirilmeli mi?
Merkez bankalarının gecelik faizleri -son yıllarda gecelik faiz dışı kısa vadelerdeki faizler de dahil edilebilir- para politikasının en önemli aracıdır. Gecelik faiz fonlama maliyetini belirler ve piyasa bono faizinin yönünü çizmesi beklenir. Merkez bankasının hareketine bakan karar vericilerin kendilerini buna göre ayarlamaları da beklenir. Mevduat ve kredi faizleri bono faizlerini takip etmeli, birbirlerinden ayrışmamalı, moda deyimle çeşitli faizler fazla "decoupling" göstermemelidir. Merkez bankası böylece bono faizlerini veya kamunun iç borçlanma maliyetini, kredi hacmini, yatırım ve tüketim talebini dolaylı veya oldukça doğrudan biçimde etkileme gücüne sahiptir. Aynı zamanda hisse senedi performans ve değerlemelerini de etkiler. Elbette, ekonomiyi ısıtıp soğutma gücüne kısmen sahip olan merkez bankaları faizleri artırıp azaltarak enflasyonu da kontrol edebilir.
Ülkemizde genellikle şarta bağlı olmayan önermeler veya tek kanallı, tek nedenli açıklamalar revaçtadır. Mesela, "faizleri artırırsanız ekonomi soğur, enflasyon düşer; tersini yapın ekonomi canlanır, enflasyon da artar veya artabilir" dediğiniz anda çoğunluk bu iddianın "iktisat mantığına" uygun olduğunu düşünecektir. Statik ve ceteris paribus varsayımına sürekli bağlı kalarak düşünmek zararlı bir alışkanlık olabiliyor. Oysa ki bu işlerin bir nebzesinin bile olabilmesi için merkez bankasının politika faizinin "dışsal", yani hakikaten politika aracı olabilmesi gerekir. Mesela yüksek kamu açıklarını finanse etmek durumundaysanız Hazine de Merkez Bankasının ortağı haline gelebilir ve içselleşen politika faizi borçlanma ihtiyacı tarafından belirlenmeye başlar. "Kamu maliyesi hakimiyeti" merkez bankaların elini kolunu bağlayıverir. Bazen, benzer şekilde, "cari açık hakimiyeti" faizlerin nereye kadar düşebileceğini belirleyebilir. Ama bunların hiçbirisi söz konusu olmasa bile bahsedilmesi gereken diğer noktalar var. Her şeyden önce sadece faiz ile, mesela, enflasyonun hem seviyesini, hem de volatilitesini belirlemek mümkün olmayabilir. Bu iddia para politikasının genel denge kuramında temsil edilişinden gelen kuramsal bir netlik dahi olabilir.
Ama Türkiye ile ilgili bir-iki nokta daha var. Yatırım talebi, borç dolarizasyonun -çoktan beri gözlenen varlık dolarizasyonun yanında- belirgin artış gösterdiği bir ülkede, TL cinsi gecelik faizlerden çok az etkilenebilir. Döviz cinsi borçlanma imkanlarının artması -hele hele bilançonun vade yapısı, şirketin büyüklüğü ve döviz kazanma kapasitesi açılarından kontrol edilince döviz cinsi borçlanmak fazla mikro risk içermiyorsa- TL cinsi kredi faizlerine de yansıyabilir. Mevduat ve kredi taraflarındaki aktörlerin bir ölçüde aynı aktörler olması ve bu piyasalardaki asimetri -şirket olarak borçlanırken bankalar arası rekabet ve mali göstergelerin sağlamlığı nedeniyle düşük faizle borçlanabilmek, ama şahıs olarak mevduat hesabı açtırırken hesabın büyüklüğü oranında yüksek faiz talep edebilme gücü- kredi faizlerini bono faizlerinden "decouple" ettirebilir. Kredi faizlerindeki düşüş ağırlıklı olarak tüketici talebine yansıyabilir; ama bu yansıma çok da belirgin olmasın istenebilir. Tahvil faizinin gerek enflasyondaki riskler -ufuktaki zamlar, vergi oranı artışları, gıda fiyatlarının ila nihaye bu kadar yardımcı olamaması olasılığı- fiyatlan(a)madan yabancı talebiyle belirlenerek temellerden fazlasıyla sapması tehlikesi mevcut değil mi? Öte yandan beklenen canlanma sürekli gecikiyorsa başka ne yapılabilir?