Yıllar boyunca "Türk Lirası değerli seyrediyor, bu da ihracatı sekteye uğratan, ithalatı cazip hale getiren bir etki doğuruyor, TL değer yitirse, ihracat nasıl da tırmanışa geçer" görüşü dile getirildi. İstenen bu durum bu yıl gerçekleşti. TL hızla değer yitirmişti, ama ihracat artmıyordu bir türlü. Yılın ilk yarısı geride kaldığında ihracatta yüzde 8'lik bir gerileme göze çarpıyordu. Ters giden bir şeyler vardı.
Bulundu, ters giden ve hesaplarımızı bozan doların euro karşısında çok değer kazanmış olmasıydı.
Bu yıl euro bazında gerçekleştirilen ihracat, geçen yılın paritesiyle dolara çevrildiğinde tam 7 milyar dolar daha yüksek görünecekti. Böylece, altı ayda 73.5 milyar dolar olan ihracat, 7 milyar daha yukarıda oluşacağı için 80.5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşecek ve 2014'ün aynı dönemindeki 80.1 milyar doların az da olsa üstüne bile çıkacaktı. Zaten yapılan çoğu yorumda bu durum dile getiriliyor; "Dolar euroya karşı değer kazanmamış olsaydı ihracatımızda bir gerileme ortaya çıkmayacaktı" deniliyordu.
Altı ayda 73.5 milyar dolar olan ihracatın yüzde 43 oranında 31.4 milyar doları euro cinsinden. Eğer parite etkisi yaşanmasa, 31.4 milyar dolarlık euro cinsi ihracat 38.4 milyara çıkacak, bu tutar da 80.5 milyarı bulacak toplam ihracatta yüzde 48'e yakın pay alacaktı.
Ya ithalat boyutu?
Doların euroya karşı değer kazanması ihracatı aşağı çeken bir etki yaptı, tamam; ama ya ithalatta benzer bir etki söz konusu olmadı mı? Oldu, hem de fazlasıyla oldu.
Euro cinsi ihracatın toplam ihracattaki payı yaklaşık yüzde 43. Euro cinsi ithalatın toplam ithalattaki payı ise yaklaşık 32. Ancak, payda ithalat küçük olmakla birlikte mutlak değer açısından euro cinsi ithalat daha fazla.
İlk altı ayda 28.1 milyar euroluk ihracata karşılık, 30.2 milyar euroluk ithalat gerçekleştirildi. İşte bu fark yüzünden doların değer kazanması ithalatın daha düşük görünmesi sonucunu doğurdu.
Altı aylık dönemde euro cinsinden yapılan ithalatın dolar karşılığı 33.8 milyar dolar oldu. Euro dolar karşısında geçen yılın ilk altı ayında ortalama 1.36-1.37 düzeyinde bulunurken, bu yıl 1.12 ortalamaya geriledi. Dolardaki bu değerlenme, ithalatın 7.6 milyar dolar daha düşük görünmesiyle sonuçlandı.
İthalat kur farkı yüzünden 7.6 milyar dolar daha düşük görünmese, 106.7 milyar dolarlık altı aylık rakam 114.3 milyara çıkacak ve geçen yıla göre olan gerileme de yüzde 11 değil, yüzde 5 dolayında kalacaktı.
Kur farkı sızlanması boşuna
İşte TÜİK'in dış ticaret verilerinden ve Merkez Bankası'nın aylık ortalama kurlarından elde edilen pariteden yola çıkılarak yapılan hesaplama ortada...
Kur farkı, dış ticareti hem ihracat, hem ithalat yönünden aşağı çekmiş bulunuyor. Ancak, bu etki, ithalatı daha çok aşağı çekmiş durumda.
Net olarak ifade edersek ve tam rakamı verirsek, kur farkı sayesinde dış ticaret açığımız 596 milyon dolar daha düşük göründü.
Euro/dolar paritesindeki dolar lehine olan gelişmeyi değerlendirirken tek yönlü davranmamak gerektiği çok açık. Elbette "Beni yalnızca ihracat ilgilendirir" diyenlere sözümüz yok.
Bu arada, ihracat ve ithalatta dolar ve euronun payının yüzde 90'ın üstünde bulunduğunu, bu yüzden de diğer paraların değerinde ortaya çıkan değişimi hesaplamaya katmadığımızı belirtelim.