Boş yere söylenmemiş, "bir musibet, bin nasihatten iyidir" diye. Reel sektör yıllardan beri "döviz kazancınız yoksa dövizle borçlanmayın" diye uyarıldı. Ama dış kredi kullanmak öylesine cazipti ki, bu uyarılar hiç dikkate alınmadı, reel sektörün kredisi tırmandıkça tırmandı. Nereye kadar mı, eylül sonuna kadar. Merkez Bankası tarafından önceki gün açıklanan ekim ayı verileri, hem finans kesiminin, hem de finansal olmayan kesimin ya da kısaca reel sektörün dış kredisinin ekim ayında azaldığını ortaya koydu. Aslında bu daha başlangıç sayılır, yeni kredi olanaklarının neredeyse tümden ortadan kalktığı bir ortamda, ödeme yapıldıkça borç bakiyesinin ekimden sonraki aylarda daha da aşağı indiğini göreceğiz.
2002 sonunda özel sektörün uzun vadeli borcu yalnızca 29 milyar dolardı. Önemli bir hareket olmayan 2003 yılı 30 milyar dolarlık bakiyeyle geçildi, 2004'te borç 36 milyar dolara çıktı. Hareketlenme 2005'te başladı, söz konusu yıl sonunda borç bakiyesi 50 milyar doları buldu. Özel sektör dış kredi kullanmanın tadını almıştı, 2006 yılı sonuna gelindiğinde borç 82 milyar dolardı. Borç tırmanıyordu, 2007 sonundaki bakiye 121 milyar dolara ulaştı. Artış, 2008'de de sürdü; ilk çeyrekte 132, ikinci çeyrekte 143 milyar dolar görüldü. Ancak artış, üçüncü çeyrekte hız kesti ve bakiye 145 milyar dolarda kaldı. Artık, borç zirveye çıkmış, iniş başlamıştı. İşte ekim ayında bu gerçekleşti ve özel sektörün uzun vadeli borcu yıllar sonra ilk kez geriledi.
Bankalar hariç özel sektörün yurtdışından sağladığı kısa vadeli borç ise ekim ayında 303 milyon dolar azalarak 1 milyar 706 milyon dolara indi.
Özel sektörün eylül ayı sonunda 145 milyar dolara ulaşan uzun vadeli borcunun 46.4 milyar doları bankalar ve bankacılık dışı olmak üzere finansal kuruluşlara, 98.6 milyar doları da reel sektöre ait bulunuyordu.
Ekim ayında finansal kuruluşların uzun vadeli kredi borcu 2.9 milyar dolar azalarak 43.5 milyar dolara indi. Reel sektörün kredi borcu da 2.8 milyar dolarlık azalmayla 95.9 milyar dolara geriledi. Yani özel sektörün toplam uzun vadeli dış borcu bir ayda 5.6 milyar dolarlık azalmayla 139.4 milyar dolara inmiş oldu.
Özel sektörün ekim sonunda 139.4 milyar dolar olan uzun vadeli borcunun 42 milyar doları bir yıla kadar vadeli. Kasım ve aralık aylarında vadesi dolan kredi borcu 3.3 ve 4.8 milyar dolardı. Ocakta 3.5, şubat ve martta 3.1, nisanda 3.4, mayısta 3.2, haziranda 3.8, temmuzda 3, ağustosta 3.1, eylülde 4.2, ekimde ise 3.8 milyar dolarlık kredinin vadesi doluyor. Ekim 2008 itibariyle 13-18 ay arası vadeli kredi borcu 11.5 milyar dolar, 19-24 ay arası vadeli kredi borcu 9.7 milyar dolar düzeyinde. Özel sektörün 139.4 milyar dolarlık borcunun 76.3 milyar doları ise iki yıldan uzun vadeli.
2009 yılının ekim ayı sonuna kadar vadesi dolacak 42 milyar doların sektörlere dağılımına gelince... 42 milyar doların 13.7 milyarı finansal kuruluşların borcundan oluşuyor, reel sektörün payı ise 28.3 milyar dolar. Reel sektör içinde imalat sanayinin payı 10 milyar, hizmetler sektörünün payı 16 milyar dolar düzeyinde. İmalat sanayinin alt kalemlerinde milyar doları aşan yükümlülük üç sektörde. Gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı 2.8 milyar dolarla ilk sırayı alıyor. Ana metal ve fabrikasyon metal ürünleri sanayindeki borcun 1.7 milyar dolarının vadesi bir yıl içinde doluyor. Tekstil ve tekstil ürünlerindeki tutar ise 1.1 milyar dolar.
Hizmetler sektöründe ise vadesi bir yıl içinde dolacak olan 16 milyarda en büyük payları 5.6 milyar dolarla gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri, 3.5 milyar dolarla toptan ve perakende ticaret, 2.7 milyar dolarla inşaat ve 2.6 milyar dolarla ulaştırma, depolama ve haberleşme alıyor.
Özel sektörün ekim sonunda 139.4 milyar dolar olan uzun vadeli dış borcunun ülkelere göre dağılımı, özellikle bazı ülkeler yüzünden ilginç bir tablo oluşturuyor. En çok borç 28.9 milyar dolarla İngiltere'ye. İkinci sırada 18.6 milyar dolarla Bahreyn, üçüncü sırada 14.8 milyar dolarla Almanya var. Dördüncü sırayı ise "dünyanın en gelişmiş ülkelerinden, yeni finans merkezi" bir ülke mi alıyor; hayır, Malta alıyor. Türk özel sektörü bu ülkeden 14.3 milyar dolar kredi kullanmış. ABD bile Malta'nın gerisinde, beşinci sırada. Ayrıca Cayman Adaları da İsviçre, Japonya, Yunanistan, Avusturya ve Rusya gibi ülkelerden daha fazla kredi kullandığımız bir ülke konumunda.