"Ortadoğu'da inovasyon, fikir, tutku ve yetenek var" diyen Lübnanlı girişimci Habib Haddad, "Eksik olan, bir sonraki aşamalar. Yani toplumsal bakış açısı; danışmanlık hizmeti ve tabii finans kaynağı" yorumunda bulunuyor.
Eski bir elektrik mühendisi olan Habib Haddad bundan üç sene önce Latince'den Arapçaya çeviri yapan Yamii isimli web sitesini kurdu. Tunus ve Mısır'da yaşanan ayaklanmalar sırasında, tüm dünya Twitter veya farklı bloglarda yer alan Arapça yorumlar ve haberleri anlamak için, bu siteye başvurdu. Bu süre boyunca sitenin trafiği inanılmaz ölçüde artış kaydetti. Haddad, Yamii gibi yenilikçi örnekler sayesinde, girişimcilerin Ortadoğu'da kalmalarını ve bölgenin gerek ekonomik, gerekse altyapı ihtiyaçlarını karşılamaya yardım etmelerini ümit ediyor.
Ortadoğu'nun öncelikli olarak "girişimcilere" ihtiyacı olduğunu söyleyen Haddad, The Wall Street Journal'da yer alan söyleşisinde, "Genç insanlar kendi ülkelerine yatırım yapmaya özendirilmeliler" diyor.
Ortadoğu değişiyor
Haddad, master eğitimini ABD'de gerçekleştirmiş. Bu sırada girişimci olmayı da öğrenmiş. Ve sonrasında tercihi ülkesine dönmek olmuş. Haddad'a göre, Ortadoğu'da son birkaç yıldır çok önemli değişimler yaşanıyor. Tüketiciler daha fazla bilinçlenirken, şirketlerin başarısızlık maliyetleri de azalıyor. "İhtiyacınız olan tek şey birkaç iyi adam, bir laptop ve iyi bir düşünce. Ortadoğu'da nüfusun üçte ikisi 30 yaşın altında ve bu durum gerçekten çok büyük bir çaba gerektiriyor" diyen Haddad, Yamii'yi kurduğunda aç ve tutkulu genç insanlarla karşılaşmış olduğu için son derece şanslı olduğuna inanıyor. Haddad şunları söylüyor: "İlk başlarda, düşünceleri ve soruları olan, fakat bunları bir sonraki aşamaya taşıyamayan insanlara odaklandım. İnsanlar son derece yenilikçi ve yetenekliydiler, fakat içinde bulundukları koşullar, ürünlerinin gerçek anlamda bir işe dönüşmesini engelliyordu. Ortadoğu çok genç bir nüfusa sahip. Bölgeyi ileri götürecek en önemli şey girişimcilik olacaktır. Bu noktada sorun, ilk aşamayı geçebilmek."
Girişimci, savaş veren bir sanatçı gibidir
Ortadoğu genelinde, girişimciliğin önünde birçok engel olduğunu söylüyor Haddad. Bu engellerin başında sosyal yargılar geliyor. Ortadoğu'da yaşayanlar için devlet memuru veya banka çalışanı olmak çok daha kolay, çünkü bu tercih risk almayı ve inovasyonu engelliyor. "Ortadoğu'da girişimci, savaş veren bir sanatçı gibidir. Kimse onu hoş görmez. Herkes yargılar. İnsanlar size hep şu soruyu sorar: 'Neden bir bankada çalışmıyorsun? Ya da babanın işinde?" diyor Haddad.
IT şirketine yatırım yapan yok
Ortadoğu'da girişimciliğin önündeki ikinci engel, danışmanlık hizmetinin olmaması. Ortadoğu gibi yükselen bir pazarda, gerçek danışman bulmanın çok zor olduğunu ifade edn Haddad, başarılı danışmanlık hizmetinin artması için, girişimcilerin de artması gerektiğine inanıyor.
Üçüncü ve belki de en önemli sorun ise, başlangıç safhasında yatırımcı bulmak. Dünyanın bir çok ülkesinde sayıları hızla artan melek yatırımcılara Ortadoğu'da rastlaman pek mümkün değil. Hatta ilginç olan bir diğer konu ise, bir bina veya restoran inşa etmek için milyon dolarlara ulaşmak kolayken, yarının Facebook'u olabilecek bir şirket için birkaç yüz bin dolar bulmanın son derece zor olması.
Laf çok, hareket yok
Haddad'ın gündeme getirdiği bir diğer sorun ise uygulamalar. Şirketin başlangıç aşamasında olmasa da, daha sonraki aşamalarda zorluklar yaşadığını ifade eden Haddad, şu bilgileri veriyor: "Ortadoğu'nun bazı bölgelerinde, şirket kurmak kurumsal açıdan zor olabiliyor. Ortadoğu parçalı bir piyasa. Eğer sınırlar daha açık olsaydı, insan kaynaklarını farklı ülkelerden sağlamak mümkün olabilirdi. Şu anda en fazla endişe ettiğim konu, çok fazla laf olmasına rağmen, hiç hareket olmaması. Hükümetlerin konuştuğunu görüyorum, bu gayet iyi, fakat asıl gerekli olan harekete geçmek. Ortadoğu'da 300 milyon insan yaşıyor. Körfez, Çin'in ardından en fazla aktife sahip olan ikinci bölge. Çok büyük potansiyele sahip büyük bir pazar olduğumuza dair tüm rakamlar ortada. Bu son derece güçlü bir argüman. İnsanlar, bilmedikleri pazarlara gidecekleri yerde burada kalıp, bu yükselen pazarı değerlendirmeyi tercih edebilirler. Öten yandan yükselen piyasalar, çift kenarlı bir kılıç gibidir. Engelleri vardır, fakat verimlidirler. Yabancı firmaları beklemek yerine, neden kendi pazarımıza yatırım yapmıyoruz? Genç insanlar etki yaratmayı severler. Neden bu etkiyi kendi ülkelerinde yaratmasınlar?"
İnovasyon var, fikir var, sonrası yok
Ortadoğu'da teknoloji ve inovasyon sektörlerinde başarıdan bahsedilince, akla ilk gelen şirket, Maktoob. İlk Arap e-posta sağlayıcısı olan Maktoob 2000'de kuruldu ve 2009 yılında Yahoo tarafından satın alındı.
Ortadoğu'nun küçük başarı hikayeleri de var. Woopra bunlardan birisi. Lübnan'da iki genç girişimci tarafından kurulan ve oldukça büyük bir ilgi toplayan Woopra, gerçek zamanlı internet çözümleri hizmeti sunuyor. Bir diğer başarı örneği ise Ortadoğu'nun Zynga'sı olarak değerlendirilen online oyun sitesi Aranium.
Sonuç olarak Haddad'ın da dediği gibi Ortadoğu'da inovasyon, fikir, tutku ve yetenek var. Eksik olan, bir sonraki aşamalar. Yani yatırım, yani toplumsal onay, yani danışmanlık.
"Just do it!"
Peki Haddad ne gibi zorluklar yaşamış kendi şirketini kurarken? Genç yatırımcı şöyle anlatıyor: "Ortadoğu'da yatırımcıları ikna ekmek gerçekten zor. Bağlantılarım yoktu ve bir IT şirketin nasıl para kazanacağını anlatmak çok kolay olmadı. Bugün ABD'deki yeni kurulan IT şirketlerinin bir çoğunun iş modeli yok; fakat çok sayıda insanı etkileyecek çözümler sunabilen bir kişi para kazanabiliyor. Biz reklam yaparak ürünümüzü paraya çevirmeye çalıştık. Bu da zor oldu, çünkü Ortadoğu'da online reklam yeterince gelişmiş değil. Reklamlar da demokratik bir yapıda değiller. Bir internet şirketi olarak, doğrudan müşteriye gidemezsiniz. Öncelikle bir ajans ile iletişim kuruyorsunuz ve sizi bu ajans temsil ediyor. Tüm bu süreç de pahalıya patlıyor. Her küçük şirketin kendinden daha büyük bir marka yaratması gerekiyor. Rekabet edebilmek için ürünlerimizi kitlelere ulaştırmamız gerekiyor. Google ve Microsoft da, kısa bir süre sonra piyasaya benzer ürünler sundular. Biz kendimize ait bir marka yaratarak, rekabet etmeyi başardık."
Haddad, genç yatırımcılara tavsiyede bulunmak için, Nike markasının sloganına başvuruyor ve "Just do it!" diyor.
Sadece yap!
"Ortadoğu'da, siyaset ekonomiyi etkiliyor"
Lübnan'nın çatışmalarla geçen tarihi, kadınların iş dünyasından uzak kalmasına neden olan unsurların başında geliyor.
Jourmana Chelala, Babylos Bank'ın Tüketici Bankacılığı Departmanı Başkanı. "Lübnan kültüründe evlenmek iyidir, fakat ben tüm kadınları kariyer yapmaları yönünde destekliyorum" diyen Chelala, ülkenin gelişmesinin büyük ölçüde kadınlara bağlı olduğunu söylüyor.
Chelala'ya göre, kadınların başarılı olması ve kendilerini güvende hissedebilmeleri için, siyasi ve ekonomik istikrara ihtiyaçları var.
"İstikrarsızlık kadınları olumsuz etkiliyor, çünkü böyle zamanlarda evde oturup, çocukları ile ilgilenmeleri gerektiğini düşünüyorlar. İstikrarsızlık kadınların profesyonel anlamda ilerlemelerini engelliyor" diyen Chelala, Ortadoğu ekonomileri ile diğer ekonomiler arasında çok önemli bir fark olduğuna dikkat çekiyor: "Bence kadınların çalışıp çalışmamaları kültürel farklılıklardan kaynaklanmıyor. Burada her beş yılda bir olay yaşanıyor. Diğer ülkelerde ekonomi, siyaseti etkilerken, burada siyaset ekonomiyi etkiliyor."