2013'te havayolu trafiğinin yüzde 50'si ucuz havayolu şirketleri tarafından sağlanacak. Ortadoğulu şirketler ise özellikle uzun mesafelerde hızla yükseliyor. Batılı havayolu şirketleri için yeniden yapılanma şart.
Ekonomik kriz, petrol fiyatlarında yaşanan artış ve ucuz havayolu şirketlerinin saldırısı sonrasında, havayolu sektörü ciddi bir sarsıntıyla karşı karşıya. Uluslararası Havayolu Taşımacılığı Birliği (Iata) tarafından verilen bilgilere göre, sektör 2009 yılında ABD'de 2 milyar Euro, Avrupa'da 2.4 milyar Euro, Asya'da 2.3 milyar Euro, Ortadoğu'da ise 1.5 milyar Euro kayıp verdi. Şirket iflaslarında ise ciddi bir hızlanma söz konusu. Çinli East Star Alliance, Slovak SkyEurope, İtalyan Myair, İspanyol Air Comet, İskoç Flyglobespan gibi şirketlerin de aralarında bulunduğu yaklaşık 100 havayolu şirketi son iki sene içinde iflas etti. Bu listenin sona erdiğini söylemek de pek mümkün değil, çünkü IATA tahminlerine göre 2010 yılında sektörde yaşanacak kaybın 3 milyar Euro civarında olacağı ifade ediliyor. Hatta uzmanlar, batılı büyük şirketlerin bile iflasın eşiğine gelebileceğini söylüyorlar.
Havayolu sektörü krizden etkilenen başlıca sektörlerden biri oldu. Öncelikle yolcu sayısında önemli bir gerileme yaşandı. 2009 yılında havayolu trafiği yüzde 6.7 oranında azaldı. 2010 yılında hafif seviyede bir artış izlense de, özellikle iş adamlarının 'business' uçmak yerine ekonomi sınıfını tercih ettikleri göze çarpıyor. Biletlerin yüzde 10'unu satın alarak cironun yüzde 30'unu gerçekleştiren zengin müşterilerin payı bir sene içinde yaklaşık dörtte bir oranda eridi.
Ucuz havayolları 2013'te küresel uçuşların yüzde 50'sini sağlayacak
Geleneksel havayolu şirketlerinin karşısındaki bir diğer büyük tehdit ise ucuz havayolları. 2010 yılında Ryanair'e ait olan Boeing 737-800'lerin, Air France-KLM'in sahip olduğu uçakların tamamından daha fazla müşteri taşıyacağı dile getiriliyor. Bunun yanı sıra Eurocontrol tarafından verilen bilgilere göre, daha şimdiden küresel piyasanın üçte birini, Avrupa içi uçuşların ise yüzde 80'ini elinde bulunduran ucuz havayolları, 2013 yılından itibaren dünya genelindeki uçuşların yüzde 50'sini gerçekleştirecekler.
Uzun mesafenin yeni gözdesi Ortadoğulu havayolları
Daha uzun mesafelerde ise Ortadoğu havayolları şirketlerinin büyük şirketleri geride bırakması bekleniyor. Bu rol değişiminin başlıca nedenleri arasında ise petro-dolar dağları, son derece modern uçak filoları, Avrupa ve Uzak Doğu arasında ideal bir şekilde konumlanan ağlar yer alıyor. Öte yandan, Dubai'li Emirates, Abu Dhabi'li Etihad veya Qatar Airways müşterilerine batılı şirketlere oranla oldukça ucuz bilet fiyatları da sunabiliyorlar. Uzmanlara göre bu havayolları özellikle Avrupa-Uzak Doğu uçuşlarında piyasanın yüzde 10 ila 15'ini kolaylıkla ele geçirmeye hazırlar. Yaptıkları dev yatırımlar da hazır olduklarının bir başka kanıtı. Örneğin Emirates tam 58 adet Airbus A380 siparişi vermiş durumda. Bu oran Air France-KLM siparişlerinden tam beş kat daha fazla.
Batılı şirketler büyümek zorunda
Bu gelişmeler doğrultusunda batılı büyük havayolu şirketlerinin gerçek bir strateji değişimine ihtiyaçları olduğu ortaya çıkıyor. Bu stratejilerin başında, işbirliği veya satın alma yoluyla büyümek geliyor. Avrupa Politikaları Araştırma Merkezi (Ceps) uzmanlarından Loic Tribot La Spiere, "Yarının havacılık sektöründe, gerektiği kadar büyük olmayan şirketler, yok olmak zorunda kalacaklar" diyor. Aslında bu yönde hareketler de bir süredir yaşanıyor. British Airways ve Iberia evliliklerini açıkladılar. Air France-KLM, Alitalia ile yakınlaştı. Lufthansa ise İsviçre, Avusturya ve Brüksel havayollarını yuttu. Fakat buna rağmen sektör hala oldukça fazla parçaya ayrılmış durumda. Sadece Avrupa'da 300 şirket aynı pastadan pay almaya çalışıyor.
Bu arada dikkat çekilen bir diğer konu da EasyJet gibi başarılı bir şirketin bile orta vadede büyük bir şirket tarafından satın alınabileceği ihtimali. Uzmanlara göre EasyJet'i satın almak, geleneksel bir havayolu şirketine "ucuz bilet" piyasasında oldukça iyi bir konum sağlayabilir.
Avrupa'da yaşanan bu birleşme hareketleri ABD'yi de etkiliyor tabii ki. United Airlines ve Continental birliktelik olasılığını masaya yatırıyorlar. Bu birlikteliğin gerçekleşmesi, dünyanın en büyük ikinci havayolu şirketinin doğmasına yol açar. Çin'de ise Shanghai Airlines geçtiğimiz yaz aylarında China Eastern tarafından satın alındı.
Fiyatları düşürmek, yeni hizmetler sunmak
Fakat batılı şirketler için tek çözüm büyümek değil. Krize dayanabilmek için aynı zamanda fiyatlarını da düşürmeleri gerekiyor. Geleneksel havayolu şirketlerinin bilet fiyatları EasyJet'ten ortalama yüzde 30; Ryanair'den ise yüzde 50 daha pahalı. Bu kapsamda işten çıkarmalar, çalışma saatlerinin artırılması gibi konular gündeme geliyor.
Bir diğer önlem müşterilere yeni hizmetler sunmak. Örneğin British Airways, Icelandair, Emirates, Air France-KLM 'Premium Voyager' adı altında yeni bir hizmet başlatan şirketler arasında. Business bilet fiyatının yarısına denk gelen bu bilet, müşterilere ekonomi sınıfına oranla daha rahat koltuklarda uçma fırsatı sunuyor.
Paralı hizmetler
Gündeme gelen bir diğer yöntem ise Ryanair modelinde olduğu gibi paralı hizmetler sunmak. Ryanair cirosunun yüzde 20'sini bu sonradan eklenen faturalardan elde ediyor. Bu yöntemi izleyen British Airways kabine alınan ikinci bagajdan ekstra para alıyor. Air France-KLM, acil çıkış kapısının yanında bulunan ve diğerlerine oranla daha rahat olan koltuklar için fazladan 50 Euro istiyor.
Bu arada eski uçakların değiştirilmesi ve bunların yerine yenilerinin kullanılması da gerek enerji tasarrufu, gerekse bakım masraflarının azalması açısından önemli bir önlem olarak değerlendiriliyor.
Ryanair bir dönem uçaklardaki tuvaletlerin bile paralı olabileceğini gündeme getirmişti. Umarız bu durumun yaşanacağı günler gelmez…
· Rüzgarı arkasına alıp, yükselişe geçenler: Ortadoğu ve Çinli havayolu şirketleri krizden fazla etkilenmediler. Krize dayanabilen tek ABD'li şirket ise ucuz fiyat politikasına sahip olan Southwest oldu: Ryanair; China Southern; Emirates (Dubai); Southwest (ABD); Etihad (Abu Dhabi); EasyJet; China Eastern.
· Yeniden yapılanmaya ihtiyaç duyanlar: Bazı batılı havayolu şirketlerinin işten çıkarmalar, fiyat indirimleri, yeni hizmetler gibi yeniden yapılandırma çalışmalarına ihtiyaçları var: Air France-KLM; Lufthansa; British Airways; Delta; American; United; Continental; Iberia; Air China; Aeroflot.
· Satın alınma riski yaşayanlar: Büyük şirketlerle rekabet edebilmek için çok küçükler; ya da Japon Havayolları gibi büyük borç içindeler. Bu şirketlerin önümüzdeki aylarda büyükler tarafından satın alınması söz konusu olabilir: CSA(Çek Cumhuriyeti); Japon Havayolları; SAS (İskandinavya); Aer Lingus (İrlanda); TAP (Portekiz), LOT (Polonya).
2008-2009 net gelir tablosu
AVRUPA
Şirket 2008 Net Gelir (Euro) 2009 Net Gelir (Euro)
Lufthansa (Almanya) 599 milyon - 302 milyon
Air France-KLM (Fransa) - 814 milyon - 780 milyon
British Airways (İngiltere) - 399 milyon - 485 milyon
Iberia (İspanya) 32 milyon - 224 milyon
Alitalia (İtalya) - - 300 milyon
Ryanair (İrlanda) 105 milyon 257 milyon
EasyJet (İngiltere) 79.3 milyon 137 milyon
ABD
American Airlines - 1.4 milyar -1 milyar
Delta Airlines - 6.1 milyar - 1 milyar
United Airlines - 3.7 milyar - 932 milyon
Continental Airlines - 404 milyon -241 milyon
Southwest Airlines 123 milyon 72 milyon
ASYA VE ORTADOĞU
JAL (Japonya) - 444 milyon - 9.2 milyar
Qantas (Avustralya) 616 milyon 100 milyon
Emirates (Dubai) 280 milyon 326 milyon
Cathay Pacific (Hong Kong) - 765 milyon 419 milyon
China Southern Airlines (Çin) - 529 milyon 321 milyon
Air China (Çin) -946 milyon 72.1 milyon