Önce, geçenlerde tanık olduğum, düşündürücü bir olayı aktarmak istiyorum. Kayseri'de, 1927 yılından beri yayınlanan Türkiye'nin en eski yerel gazetesi olan Ülker Gazetesi'ndeyim. Lise yıllarındayken yaz tatillerinde çalıştığım Ülker'e, yeşil kartını kaybeden bir vatandaş, kayıp ilanı vermeye geldi.
- Kayıp ilanı vereceğim, ne kadar?
- 10 YTL.
Vatandaş, cebindeki parasını düşündü sanki.
- 5 YTL olmaz mı?
- Olur, sen 5 YTL ver.
- Peki parayı gazeteyi almaya geldiğimde versem olur mu?
- Olur.
Pazarlık iyi gidiyordu, adeta cesaretlendi.
- Cebimde 2 YTL var, şimdi onu versem?
Görevli genç gülümsedi.
- Tamam, sen hiç verme.
Vatandaşın yüzüne bir gülümseme yayıldı, ilanı bedavaya getirmişti.
- Yarın çıkar değil mi ilan?
- Evet, yarın 11 gibi gel gazeteyi buradan alabilirsin.
- Ama bana 9'da lazım, kart için komisyona vereceğim.
- O zaman bayiden satın al gazeteyi.
Vatandaş durdu, anlamsız gözlerle etrafına bakındı. Söze karışma ihtiyacı duydum. "Bayiden gazete almak ne demek, biliyor musun" diye sordum. "Hayır" anlamında başını salladı. Devam ettim: "Şimdiye kadar bir gazete bayiine gidip, hiç gazete almadın mı?" Aynı hareket tekrarlandı, bu sorunun cevabı da hayırdı. Sonra tarif ettik, hani önünde dizi dizi gazeteler olan büfeler var ya, oraya gidip gazeteyi alabilirsin, diye. Yurdumdan, çok ama çok tipik bir insan manzarasıydı. Anadolu'nun en büyük kentlerinden birinde yaşıyordu bu vatandaş ve gazete bayii, gazete satın almak ne demek bilmiyordu.
YTL'den TL'ye...
Merkez Bankası'nın YTL'den TL'ye geçiş sürecinde başlattığı kampanya ve bu kampanya çerçevesinde gerçekleştirilen araştırmanın sonuçlarına bakarken Ülker Gazetesi'nde yaşadığım olayı anımsadım.
2005 yılında paradan altı sıfır attık ve TL'nin adını da bir süreliğine YTL olarak değiştirdik. Şimdi de YTL'den, yeniden TL'ye dönüyoruz. Bu dönüşümün 2009 yılı başında olacağı daha önceden açıklanmıştı; ama kampanyalar yoluyla tanıtıma hız verildi. Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz da geçen hafta içinde düzenlediği bir basın toplantısıyla bu tanıtım kampanyasını bir anlamda başlatmış oldu.
Merkez Bankası, tanıtım kampanyası çerçevesinde bir kamuoyu araştırması yaptı. Bu araştırmanın; Ankara, İstanbul ve İzmir'de yalnızca kent merkezlerinde, hangileri olduğu belirtilmeyen dokuz ilde ise hem kent, hem kırsal kesimde gerçekleştirildiğini belirtelim. On beş ve üstü yaş grubunda toplam 2 bin 350 kişiyle görüşülerek gerçekleştirilen bu araştırma, çok ilginç sonuçlar veriyor.
Cebindeki parayı bilmeyenler var
Merkez Bankası'nın araştırmasında ilk olarak "Şu an ülkemizde kullanılmakta olan para biriminin ismi nedir" sorusu yöneltiliyor. Bu soruya yüzde 88.7 oranında doğru yanıt veriliyor. Türk Lirası ya da lira diyenlerin de belki dilleri sürçmüştür, diyelim. Yüzde 0.3, diğer paraların adını veriyor. Kim bilir belki dolar, belki euro diyorlar; bilmiyoruz. Haydi başka para diyenlerin sayısı az; cevap veremeyenler ya da fikri olmadığını söyleyenlere ne demeli. Yüzde 2.3'lük bir kesimin cebindeki paranın adıyla ilgili bir cevabı ya da fikri yok.
"Kullanılan paranın adının değişeceğini biliyor musunuz" sorusuna üçte ikilik bir kesim "hayır", üçte birlik bir kesim ise "evet" yanıtı veriyor.
Paranın adının değişeceğini bilen yüzde 34 oranındaki 804 kişinin büyük çoğunluğu (yüzde 91.7'si), yeni paranın adından haberdar. Bildiğini ama hatırlamadığını söyleyenlerin oranı yüzde 2.9, bilmediğini belirtenlerin oranı ise yüzde 5.5 düzeyinde.
"AB'ye girince!"
Merkez Bankası araştırmasında yöneltilen sorulardan birisi, TL'ye ne zaman geçileceğiyle ilgili. TL'ye geçileceğinden haberdar olanların yarıdan biraz fazlası, doğru tarihi, yani 1 Ocak 2009'u biliyor. Tarih vermeden, 2008 ve 2009 yılları diyenler de var; dörtte birlik kesim ise bu konuda fikri olmadığını söylüyor.
Ancak en ilginç yanıt, sayıları 804 kişide yalnızca 2 kişi de olsa, TL'ye, AB'ye girildiğinde geçileceğini söyleyenlerden geliyor.
Araştırma gerçeği yansıtıyor mu?
Merkez Bankası'nın, daha geniş halini daha sonra yayınlayacağı bu araştırma, gerçeği ne ölçüde yansıtıyor dersiniz? Bize öyle geliyor ki, bu araştırmanın ortaya koyduğu tablo, iyimser. Toplam on iki ilde 2 bin 350 kişinin nasıl seçildiğini bilmiyoruz; ama, gazete bayiine gidip gazete almanın ne demek olduğunu bilmeyen insanlarla dolu bir ülkede paranın adının bilinmemesi de normal, paranın adının değişeceğinden haberdar olunmaması da...
Şu anda ülkemizde kullanılmakta olan para biriminin ismi nedir?
SayıYüzde
Yeni Türk Lirası2.08588,7
Türk Lirası984,2
Lira220,9
Diğer60,3
Cevap yok/fikrim yok532,3
TOPLAM2.350100,0
Kullanılan paranın adının değişeceğini biliyor musunuz?
SayıYüzde
Evet biliyorum80434,2
Hayır bilmiyorum1.54665,8
TOPLAM2.350100,0
Kullanılacak para biriminin adını biliyor musunuz?
SayıYüzde
Evet biliyorum73791,7
Biliyordum, ama şimdi hatırlamıyorum232,9
Hayır, bilmiyorum445,5
TOPLAM804100,0
TL'ye ne zaman geçileceğini biliyor musunuz?
SayıYüzde
1 Ocak 2009'da42452,7
2009 yılı içinde12115,0
2008 yılı içinde222,7
AB'ye girdikten sonra20,2
Cevap yok/fikrim yok21526,7
TOPLAM804100,0
Paraların tasarımının değişmesi bir zorluk yaratır mı?
SayıYüzde
Hayır yeni paralara kolayca alışırım1.24653,0
Evet biraz sıkıntı yaşayabilirim78333,3
Sahte paraları ayırt edemeyebilirim2119,0
Diğer170,7
Cevap yok/fikrim yok934,0
TOPLAM2.350100,0
TL'ye kısa zamanda alışacağınızı düşünüyor musunuz?
SayıYüzde
Evet alışırım1.73473,8
Biraz zorlanırım42718,2
Hayır alışamam1506,4
Cevap yok/fikrim yok391,7
TOPLAM2.350100,0