Ocak ayında kurulan her üç şirkete karşılık bir şirket kapısına kilit vu

EKO ANALİZ / Alaattin AKTAŞ

Daha çok hisse senedi piyasaları için bir benzetme yapılır, zaman zaman "yatırım iştahı"ndan söz edilir ya, şirket ve kooperatifler ile gerçek kişi ticari işletme kuruluş ve kapanışlarına ilişkin denge verilerinden de "ekonomik iştah" olarak söz etmek pek yanlış olmasa gerek. Kuşkusuz şirket ve gerçek kişi ticari işletmelere ilişkin kuruluş rakamları önemli, ancak asıl değerlendirmeyi kapanışları da dikkate alarak, yani kuruluş ve kapanış arasındaki denge rakamlarına bakarak yapmakta yarar var.

Kurulan-kapanan dengesine ilişkin en yalın gösterge, kurulan her 100 şirket ya da ticari işletmeye karşılık kaç tane kapandığı. Bu şekilde yatırım iştahını ve eğilimi görebilmek kolaylıkla mümkün olabiliyor.

En kötü yıl 2009

Türkiye, kurulan-kapanan şirket ve kooperatif dengesinde en olumsuz dönemi 2009'da yaşadı. Bu da, küresel kriz dikkate alınırsa, normaldi zaten. Söz konusu yıl kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık yaklaşık 28 kapanan oldu.

2010 yılında durum çok az da olsa düzeldi. Geçen yılın tümünde kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık kapananların sayısı 27'ye indi.

Son iki yılın ocak ayları ise bu denge açısından hiç de olumlu bir tabloya işaret etmiyor. Ancak, geçen yıl için ocakta oluşan tabloyla yılın tümünde ortaya çıkan tablo, ocak aylarının kendine özgü bir durumu olduğunun işareti niteliğinde.

Kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık geçen yılın ocak ayında 39, bu yıl ise 35 kapanış yaşandı. Yani ocak aylarındaki denge rakamı, yılın tümündeki gerçekleşmenin çok çok üstünde. Dolayısıyla bu yılın tümündeki kurulan-kapanan dengesinin geçen yıla göre biraz daha iyileşmesini beklemek gerekiyor.

Yüzde yarımdan, yüzde 28'e

Kurulan-kapanan şirket ve kooperatif dengesine ilişkin olarak son çeyrek yüzyılın rakamlarını derledik. Buna göre, 1986-2001 döneminde kurulan her 100 şirkete karşılık kapananların sayısı çift haneye hiç çıkmadı. Hatta, 1993 yılında denge rakamı 0.5 düzeyinde kaldı. Bir başka ifadeyle kurulan her 200 şirket ve kooperatife karşılık yalnızca 1 şirket ve kooperatif kapandı. 1993'te 0.5 olan denge, 1994 kriziyle birlikte bir anda 1.4'e yükseldi. Artış, oransal yönden çok yüksek olmakla birlikte yine de çıkılan denge rakamının yalnızca 1.4 olması dikkat çekici.

2000 yılında 5.7 olan denge, kriz yılı olan 2001'de 8.3'e yükseldi. 2002 yılıyla birlikte çift haneye çıkıldı. 2003-2008 dönemi 16-19 arası denge rakamıyla geçildi.

Küresel krizin tüm şiddetiyle hissedildiği 2009, kurulan-kapanan şirket ve kooperatif dengesinde en olumsuz yıl olarak kayıtlardaki yerini aldı. Geçen yıl ise çok az da olsa bir iyileşme sağlandı.

90'lı yılların başında kurulan-kapanan dengesinin çok düşük gerçekleşmesinde o dönemde çok sayıda kooperatif kurulması, ancak kapanan kooperatiflerin çok çok az olması büyük rol oynadı.

Ticari işletmelerde durum

Gerçek kişi ticari işletmelerdeki kurulan-kapanan dengesinde ise çok farklı bir eğilim söz konusu. Öncelikle şu noktanın altını çizmek gerekiyor; gerçek kişilere ait ticari işletmelerde kurulana göre kapanan sayısı şirketlerdeki tabloya göre çok yüksek. Hatta, son çeyrek yüzyılın iki yılında kapananların sayısının kurulanların üstüne çıktığı bile olmuş. 1993 yılında, kurulan her 100 gerçek kişi ticari işletmeye karşılık 105, 1997 yılında ise 115 kapanışla karşılaşılmış.

Ticaret unvanlı işyerlerinde kurulan-kapanan dengesi bu 25 yıllık dönemde yüzde 40'ın altına yalnızca bir kez inmiş. Söz konusu denge, 2005 yılında 36 olarak gerçekleşmiş.

Bu tür işletmelerde kapanışın kuruluşa oranla böylesine yüksek olmasında re'sen gerçekleştirilen kayıt silmelerin de etkisi bulunuyor. Yapılan tebligatlarla ticari faaliyeti bulunmadığı belirlenen gerçek kişi ticari işletmelerinin kayıtları, ilgili ticaret sicili memurlukları tarafından Ticaret Sicil Tüzüğü'nün 41'inci maddesine dayanılarak re'sen siliniyor.

Son küresel krizin etkisinin en çok hissedildiği 2009 yılında kurulan her 100 gerçek kişi ticari işletmeye karşılık 73 kapanış gerçekleşti. 2010 yılıyla birlikte işler önemli ölçüde düzeldi. 2009 yılında 73 olan kurulan-kapanan dengesi, geçen yıl 59'a indi.

Geçen yıl ocak ayında kurulan her 100 gerçek kişi ticaret unvanlı işyerine karşılık 83 kapanış olmuştu. Sayı bu yıl aynı ayda 60'a geriledi.  

 Normale dönülüyor

2009, şirket ve kooperatiflerde, kurulan-kapanan dengesinin en çok bozulduğu yıldı. Ticaret unvanlı işyerleri açısından da 2001'deki kriz yılından sonraki en kötü dönem 2009'da yaşandı.

Her iki göstergede de 2010'la birlikte görece daha iyi ya da başka bir ifadeyle daha az kötü sonuçlar elde edilmeye başlandı. Bu yıl iyileşmenin daha da belirginleşmesi bekleniyor. Ancak tabii ki bu olumlu gidişin uzun soluklu olması, Akdeniz kuşağında yaşanmakta olan halk hareketlerinin dünya ekonomisini etkileyecek ülkelere, en başta da Suudi Arabistan'a sıçramamasına bağlı. Zaten Suudi Arabistan'da yaşanacak diğer ülkelerdekine benzer bir gelişme dünyada hiçbir alanda denge bırakmayacak ki, bizde şirketler ve ticari işletmeler açısından bir denge kalsın…