Nobel! En prestijli ödüllerden birisi. Tam 112 yıldır farklı dallarda bilim ve edebiyat insanlarına dağıtılıyor. Ve ne mutlu ki bana, komşum Orhan Pamuk da edebiyat dalında bu ödülün sahipleri arasında... Nobel Ödülleri, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından fizyoloji veya tıp, fizik, kimya, edebiyat, barış ve ekonomi alanlarında kişi ve kuruluşların olağanüstü başarılarına veriliyor.
Hafta başından itibaren açıklanmaya başlanan ödüller şu ana kadar tıp alanında insan hücrelerindeki temel taşıma sisteminin veziküller (kesecikler) tarafından gerçekleştirildiğini keşfeden ABD'li James E. Rothman, Randy W. Schekman ile Alman Thomas C. Südhof’a; fizik dalında “Higgs Bozonu" adı verilen atomaltı parçacığına ilişkin ilk çalışmaları yapan Belçikalı fizikçi François Englert ile İngiliz biliminsanı Peter W. Higgs’e; kimya alanında karmaşık kimyasal süreçlerle ilgili bilgisayara simülasyonları hazırlayan Amerikalı Martin Karplus, Michael Levitt ve Arieh Warshel'e gitti. Dün, yandaki sütunlarda ayrıntılarını okuyacağınız edebiyat ödülü de sahibini buldu, Alice Munro bu yılki Nobel’in sahibi oldu. Yarın barış, Pazartesi günü ise İsveç Ulusal Bankası (Sveriges Riksbank) tarafından bankanın 300. yıldönümünden (1968) itibaren ihdas edilip finanse edilmeye başlanmış olan ekonomi ödülü açıklanacak...
Her biri 1,2 milyon dolar değerinde olan Nobel Ödülleri’nin isim babası, İsveçli kimyager ve mucit (dinamiti de buldu!) Alfred Nobel’in ölüm tarihi (1896) olan 10 Aralık'ta düzenlenen törenle sahiplerine takdim edilecek.
Nobel, hem prestij açısından hem ekonomik olarak ret edilemeyecek bir ödül gibi görünse de onu kabul etmeyenler de var 112 yıllık tarihi içinde. Fransızların ünlü yazar ve düşünürü Jean-Paul Sartre (edebiyat, 1964) ve Vietnamlı devrimci, general, diplomat ve politikacı Le Duc Thọ (barış, 1973) ödüllerini almayı ret ettiler. Bunlardan Sartre, hayatı boyunca kendisine verilen tüm resmi ödülleri de ret etmişti. Thọ ise Kissinger ile birlikte kendisine verilen ödülü, o yıllarda Vietnam'ın içinde bulunduğu durum nedeniyle almamıştı.
Nobel’in bir asrı aşan tarihinde doğal olarak biribirinden ilginç birçok olaya da tanık oluyoruz. Örneğin dört Nobel ödülü sahibine kendi hükümetleri ödülü almaya izin vermiyor. Almanya Adolf Hitler hükümeti Richard Kuhn (kimya, 1938), Adolf Butenandt (kimya, 1939) ve Gerhard Domagk (fizyoloji veya tıp, 1939) ödüllerini bu nedenle kabul etmezken Sovyetler Birliği'nin baskısı doğrultusunda Boris Pasternak da (edebiyat, 1958) ödülü ret ediyor.
Marie Curie ise 1903’te radyasyon araştırmaları ile fizik, 1911’de de polonyum ve radyumu bulduğu için kimya dallarında çifte ödül kazanırken bugüne kadar Nobel Ödülü alan kadınların sayısı nedense (!) 50’yi bile bulmuyor. Neyse ki Alice Munro, bu sayıya bir yıldız daha ekledi.
Nobel Ödülleri tarihinde yalnızca iki kez dağıtılamıyor: 1940 ve 1942 yıllarında II. Dünya Savaşı nedeniyle verilemiyor.
Ödülü en çok ABD’li biliminsanları kazanıyor, onları Alman, İngiliz ve Fransız olanlar izliyor...
Uluslararası Kızıl Haç Komitesi ise bugüne kadar Nobel Barış Ödülü’nü altı defa almaya hak kazanıyor.
Ödüllerin hikâyesinden kimi epizodlar işte böyle... Bakalım bu sene onlara yenileri eklenecek mi?