Merkez Bankası aralık ayına, dolayısıyla 2015 yılının tümüne ilişkin ödemeler dengesi gerçekleşmesini 11 Şubat Perşembe günü açıklayacak. Eğer bu açıklamada, yabancı yatırımcıların Türkiye'deki hisse senedi ve devlet iç borçlanma senedi alım-satımlarının netine ilişkin tutar elektronik veri dağıtım sistemindeki (EVDS) yaklaşımla yer alacaksa şimdiden söyleyelim ödemelere dengesi yanlış açıklanmış olacak.
Çünkü EVDS'de yine mantık dışı bir uygulama söz konusu. EVDS'deki bu uygulamanın ödemeler dengesinde de esas alınması finans hesabına ilişkin rakamlara, o hata da net hata ve noksan kalemine yansıyacak.
Ancak Merkez Bankası, söz konusu verilere haftalık menkul kıymet istatistikleri bölümünde doğru biçimde yer verdi. Hisse senedi ve DİBS hareketi ödemeler dengesine menkul kıymet istatistikleri bölümündeki haliyle girerse bir sorun olmayacak. O zaman da, EVDS'de niye hatalı bir veriye yer verildiği sorusuna yanıt aranması gerekecek.
Sorun yeni değil
EVDS'de haftalık verilerin frekans değişimi yapılarak aylığa ya da başka dönemlere getirilmesi sırasında uygulanan değişim tekniklerinin bazılarının hatalı sonuçlar verdiğini bu köşede geçen yıl 20 ve 23 Kasım günlerinde yazmıştık. Bu yazılarımız üzerine de Merkez Bankası hatalı sonuç veren yöntemleri terk etmiş ve yalnızca kesikli yöntemi kullanarak frekans değişimi hesaplamaya başlamıştı.
Ne var ki bu yöntemde de hiç hesapta olmayan bir durum ortaya çıktı. Öyle ki bu hata, biraz önce de belirttiğimiz gibi ödemeler dengesi için de aynı yaklaşımla hesaplama yapıldığı takdirde net hata ve noksana kadar uzanan bir etki doğuracak.
Konu yine yabancıların Türkiye'deki hisse senedi ve devlet iç borçlanmam senedi yatırımları ve dolayısıyla ödemeler dengesinin finansman kalemini yakından ilgilendiriyor.
1 Ocak tatil olunca...
Kesikli yönteme göre, herhangi bir ayda yabancıların net olarak ne kadar hisse senedi ya da DİBS alıp sattıkları o aydaki cuma günleri itibariyle son bir haftada oluşan rakamların toplamıyla bulunuyor. Herhangi bir cuma gününden geriye doğru bir hafta dikkate alındığında, bir önceki ayın bazı günleri de kapsanabiliyor. Bir örnek verelim.
Hisse senedi ve DİBS alım satımında günlük rakamlar olmadığı için ay toplamlarında aydan aya sarkmalar yaşanabildiğini belirttik. Örneğin 4 Aralık itibariyle açıklanan 511 milyon dolarlık net satış rakamı aslında 27 Kasım-4 Aralık dönemindeki durumu gösteriyor. 27 Kasım cuma ve o günün rakamları zaten 20-27 Kasım haftasında yer alıyor. 28 ve 29 Kasım da hafta sonu, yalnızca 30 Kasım Pazartesi gününden aralık ayının ilk haftasına bir kayma var. Rakamlar günlük izlenmediği sürece de bu tür kaymaları önlemek mümkün değil.
Aynı yıl içinde aydan aya sarkmalar çok önemli sayılmaz aslında. Üstelik verdiğimiz örnekte yalnızca bir günlük bir sarkma söz konusu.
Ama ya ayın tam bir haftası diğer aya sarkıyor ise... Daha da önemlisi aydan aya gibi görünen bu sarkma, aslında yıldan yıla ise...
İşte şimdi öyle bir durum söz konusu. 1 Ocak yılbaşı tatili cumaya denk geldi ve böyle bir durum çıktı ortaya.
Kesikli yöntem, her ayın cuma gününde bir önceki cumaya göre olan değişimin esas alınmasını öngören bir yöntem. Ama bu yöntem geçen yıldan bu yıla geçişte falso verdi. Merkez Bankası da ya bu program hatasını görmedi ve EVDS'de yanlış bir rakam açıkladı ya da menkul kıymet istatistikleri kapsamında doğru açıklama yapıldığı için EVDS umursanmadı.
Çelişkinin nedeni
Yabancı yatırımcılar 25 Aralık'tan sonraki bir hafta içinde 15 milyon doları hisse senedi, 179 milyon doları da DİBS olmak üzere 194 milyon dolarlık satış gerçekleştirdiler. 25 Aralık'tan sonraki bir hafta 1 Ocak'ta sona eriyor ve EVDS'de yabancıların 1 Ocak itibariyle bir haftada 194 milyon dolarlık çıkış gerçekleştirdikleri bilgisi yer aldı. Ocak ayının rakamı bulunurken 1 Ocak'taki 194 milyon dolar da ocak ayına eklendi.
Ne var ki, 25 Aralık ile 1 Ocak arasındaki çıkış aslında 25 Aralık ile 31 Aralık arasındaki çıkıştı. Çünkü resmi tatil olan 1 Aralık'ta herhangi bir işlem yoktu.
Dolayısıyla aralık ayında görünmesi gereken 194 milyon dolarlık çıkışın, EVDS'de ocak ayına yazılması yanlıştı. Bu tutar, menkul kıymet istatistikleri bölümünde ise aralık ayına kaydedildi. Yani Merkez Bankası aynı rakamı bir yerde 2015'e, bir yerde 2016'ya yazmış oldu.
Rakamlardaki bu sarkma, aynı yıl içinde aydan aya olsa çok önemli değil. Ama bu kez yıldan yıla bir sarkma söz konusu ve bu ödemeler dengesine EVDS mantığıyla kaydedildiği takdirde finans kaleminde daha az çıkış olduğu anlamına gelecek. Sonuçta da net hata ve noksan, negatif ise olması gerekenden büyük, pozitif ise bu kez olması gerekenden küçük yazılmak durumunda kalınacak.
Aralık ayındaki hisse senedi ve DİBS çıkışı görünürde 1 milyar 552 milyon. Aralık ayının son haftası aralık ayında bırakıldığı takdirde, ki olması gereken de öyle, bu kez çıkış 1 milyar 746 milyon. Bu rakamları esas alarak ve finans hesabının diğer kalemlerinin sabit olduğunu varsayarak, bir de cari denge rakamını sabitleyerek örnek ödemeler dengesi tablosu oluşturduk.
Bu tablo da bize finans hesabında rakamlar yerli yerine oturmadığı takdirde net hata ve noksanın nasıl değiştiğini bir kez daha gösterdi. Yani net hata ve noksanın öyle sanıldığı gibi bavullarla para getirilmesi ya da götürülmesi olmadığını bir kez daha görmüş olduk. Net hata ve noksan, bir hesap kalıntısı kalemi, ödemeler dengesini sıfırlama amacıyla kullanılan, bir başka ifadeyle ödemeler dengesine en son yazılan toplamı denkleştirici, süpürücü bir kalem... EVDS'deki hataya ilişkin bu örnek, net hata noksana ilişkin gerçeği bir kez daha ortaya koymuş oldu.