Giriş
Önceki haftalarda yayınladığımız yazılarımızda küresel ekonomik ve mali krizin futbolu nasıl etkileyeceği üzerinde detaylıca durmuş ve futbol gelirlerinde düşüşler olabileceğini belirtmiştik. Özellikle futbolun sponsorluk, reklam ve medya gelirleri ile naklen yayın gelirlerinde, daralan ve giderek durgunluğa giren piyasalarda spora ve futbola plase edilecek fonlarda önemli azalmaların olacağını beklediğimizi ifade etmiştik. Bu haftaki yazımızda bu krizin naklen yayın gelirlerini nasıl etkileyebileceği üzerinde durmaya çalışacağız. Bunun olası olumsuzlukları üzerinde durmadan önce futbol ve televizyon ilişkisi üzerinde de durmak gerekiyor. Yazımız iki bölümden oluşacak. İlki futbolun tv ilişkisini evrensel bazda ele alıp, daha önceden yaşanılan ekonomik krizlerin futbolu ve naklen yayın gelirlerini nasıl vurduğunu sizlerle paylaşacağız. Arkasından da naklen yayın gelirlerinin gelişim sürecini ve ikinci bölümde de naklen yayın gelirlerinin ülkemizde nasıl bir yol kat ettiğini irdeleyip gelecekte ne tür sıkıntılarla karşılaşabileceğimiz üzerine düşünmeye çalışacağız.
Ekonomik Kriz Futbolu Etkiliyor
Amerika'dan başlayıp tüm dünyayı etkisi altına alan küresel finansal kriz hızla dünya ekonomisini resesyona sürüklüyor. Her geçen gün Amerika ve Avrupa'dan gelen haberler hiç de iç açıcı değil. Adeta dünya ekonomisi durmuş vaziyette. Son beş yılda yüzde yirmi büyüyen dünya ekonomisi için şimdi durgunluk ve resesyon çanları çalıyor.
ABD'den başlayan global kriz Avrupa ekonomisini de durgunluğa soktu. Euro kullanan 15 Avrupa ülkesinin oluşturduğu Euro Bölgesi, üçüncü çeyrekte binde iki daralarak 10 yıllık tarihinde ilk kez durgunluğa girdi.
Futbolda olduğu gibi ekonomide de Avrupa'nın beş büyük ülkesi İngiltere, Almanya, Fransa, İtalya ve İspanya'da işler hiç iyi gitmiyor.
Premiership'i 170 ülkeye pazarlayan ve 470 milyon insana izlettiren Premier Lig A.Ş bile ciddi sıkıntı içine girmiş durumda. Premiership Yönetim Kurulu Başkanı Richard SCUDAMORE'a göre İngiliz kulüplerinin borcu 5 milyar dolara ulaşmış durumda ve gerçekten bu durum giderek bu kriz ortamında vahim bir hal almaya başladı. Yıllık yarattığı 3,5 milyar dolarlık gelirine karşın 5 milyar dolarlık bir borç yükü, Premier Lig üzerinde ciddi bir baskı yaratıyor. İngiliz ekonomisi ne durmda ona bakacak olursak,
Televizyon futbolu, futbol da televizyonu geliştirdi
Bugün futbolu yaygın ve popüler bir spor dalı haline getiren, ona küresel bir kimlik kazandıran en önemli şeyin televizyon ve naklen yayınlar olduğunu söylemek yanlış bir ifade olmayacaktır. Bu bağlamda günümüzde futbolu milyarların sevgilisi haline getiren ve onu endüstriyel gelişim aşamasına taşıyarak daha da küreselleştiren iki önemli araç bulunuyor. Bunlardan ilki televizyonlar, ikincisi ise uydu üzerinden digital yayın yapan, TV'nin klasik yapısını ortadan kaldıran, yüksek kalitede ses ve görüntü kalitesini çok sayıda kanal ve sayısız program fırsatıyla birleştirip, sonsuz alternatif sunan digital yayın platformları…Bu bağlamda Günümüzde tv ve digital yayın platformları, showbusiness'in olmazsa olmazlarından. Bugün gösteri endüstrisini bu iki ögeden bağımsız düşünmek ne mümkün…Tv ve digital platformlar özellikle son 15 yılda olağanüstü bir teknolojik gelişim yaşadılar. Ulaştıkları en yüksek teknolojik aşama, futbolu da görsel olarak çok ileri boyutlara taşıdı. Digital yayın platformları ve tv'ler bir yandan kendilerini geliştirirken, diğer yanda da futbolu etkileyip geliştirdiler. Karşılıklı bu simbiyoz yaşam, digital platformlar ve futbolu adeta siyam ikizleri haline getirdi. Bugün futbolu tv yayınsız; tv'leri de futbol maçı yayınsız düşünmek neredeyse olanaksız hale geldi. Kısacası, televizyon futbolu, futbol da televizyonu çok geliştirdi. Öyle bir noktaya gelindi ki, futbol maçlarının yayın saatleri bile tv'lerin yayın akışlarına ve reyting zamanına göre düzenlenmeye başlanır oldu. UEFA eski genel sekreteri Gerhard AIGNER'e göre, günümüzde her şeyi televizyon yönetiyor. Gerçekten de futbolu eskinin küçük ekranlarından bugünün devasa ekranlarına taşıyan ve dünyanın tüm bölgelerine eş anlı ulaştıran yegane şey digital yayın platformları. Özellikle reytingleri besleyebilmek için futbol, sürekli UEFA ve FIFA tarafından modernize ediliyor. Maçların yayın saatleri reyting zamanına ayarlanıyor, şampiyonaların formatları değiştiriliyor. Çünkü futbol bugün diğer ürünleri pazarlamada ve satmada en etkin metalardan birisi…Medya devi Rupert MURDOCH'a göre, futbol yayın haklarını eline geçiren birisinin satamayacağı şey yoktur. Yine MURDOCH'a göre, futbol yayın haklarını tekeline alanlar, şifreli televizyon savaşını da kazanırlar.
Kısacası; Televizyon, futbolun endüstrileşmesindeki en önemli araç olarak egemenliğini hala sürdürüyor. Televizyonun endüstriyel futbolun emrine verdiği naklen yayınlar ve digital olanaklar, aynı zamanda futbol endüstrisinin en üst noktada kendisini yeniden üretmesine olanak sağlayacak yeni futbol ekonomisinin de doğumuna neden oldu. Bu sayede giderek endüstriyel bir kimliğe kavuşup, kendi kültürünü ve ekonomisini yaratmasını bilen futbol, günümüzde üç milyar insana aynı ilgi ve yoğunlukta bir meta olarak bu şekilde ulaşabiliyor; kendi üretim ilişkilerini global bazda bu sayede eşzamanlı kurabiliyor. Bu bağlamda naklen yayınlar ve digital platformlar, bir yandan yeni futbol ekonomisinde, sermaye birikiminin en temel dinamiklerinden birisi haline gelirken; diğer yandan da futbol kulüplerinin en önemli gelir kaynaklarından birisi olmayı devam ettiriyor.
Naklen Yayın Hakları
Futbolun endüstriyelleşip evrenselleşmesi günümüzde bol sıfırlı rakamların ortaya çıkmasına neden oldu. Özellikle dünyanın dört bir tarafına kendi ürününü satmak, kendi markasını tanıtmak, karını maksimize etmek isteyen her kişi için digital yayın platformları yaşamsal öneme sahip. Bu talep doğal olarak futbola olan ilginin paraya tahvil edilmesi anlamına geliyor. Arz sınırlı, talep sonsuz olunca futbolun parasal maliyeti de giderek arttı, astronomik tutarlara ulaştı. Bugün bu kapsamda yapılan naklen yayın sözleşmeleri milyar dolarlara ulaşmış durumda. Naklen yayın gelirlerinin milyar dolarlar seviyesine ulaşmasında şüphesiz son beş yılda yaşanılan küresel büyümenin de büyük önemi bulunuyor. Son beş yılda toplam %25 büyüyen dünya ekonomisi, naklen yayın sözleşmelerinin de geometrik büyümesine olanak sağladı. Bunu Dünya Kupası organizasyonlarından da açıkça görüyoruz.
Yıl Şampiyonanın Düzenlendiği Ülke Milyon Euro
1990 İtalya 59
1994 Amerika 72
1998 Fransa 84
2002 Kore-Japonya 746
2006 Almanya 995
2010 G.Afrika 1500
Yukarıdaki tablodan da görülebileceği üzere, 1990 yılında İtalya'da düzenlenen Dünya Kupası organizasyonunun yayın hakları 59 milyon Euro'ya satılırken; 2006 Dünya Kupası'nın yayın hakları 995 milyon Euroya satılmıştır. 2010 yılında G.Afrika'da yapılacak olan organizasyonun yayın haklarının tahmini değeri ise FIFA tarafından 1.5 milyar Euro olarak tahmin ediliyor. 1990 yılına göre naklen yayın gelirleri tam 25 kat artmış durumda. Bir başka gösterge olarak ta yaz ve kış olimpiyatlarındaki naklen yayın hakları gelişimine bir bakalım.
Yıl Yaz Olimpiyat Kenti Tutar Milyon Euro Yıl Kış Olimpiyat Kenti Tutar Milyon Euro
1988 Seul 403 1988 Calgary 324
1992 Barcelona 606 1992 Albertwille 292
1996 Atlanta 895 1994 Lillehammer 353
2000 Sydney 1322,5 1998 Nagona 513
2004 Atina 1476,5 2002 Salt Lake City 748
2008 Pekin 1690,8 2006 Turin 833
Tabloyu değerlendirdiğimizde görüyoruz ki; digital yayın platformlarının gelişimi, naklen yayın gelirlerinin de geometrik gelişimine olanak sağlamış. 1988 yılında yapılan yaz olimpiyatlarının yayın hakları 403 milyon Euro'dayken, bu tutar 2008 yılında 1,690 milyon Euro'ya yükselmiştir. Kış olimpiyatları da yine aynı yıl 324 milyon Euro iken, bu tutar 2006 yılında 833 milyon Euro'ya yükselmiştir.
Avrupa'da Naklen Yayın Haklarının Durumu
Avrupa futbolunun son 10 yılına baktığımızda, en fazla artış kaydedilen gelir kalemi olarak karşımıza naklen yayın gelirleri çıkıyor. Yayın gelirlerindeki bu artış Avrupa futbol pastasını da büyüttü aynı zamanda. Yayın gelirlerindeki büyümenin futbol pastasına sağladığı katma değer Avrupa futbolunun da şekillenmesine ne den oldu. Avrupa futbolunun naklen yayın haklarındaki genel durumu ve yaşanılan gelişme aşağıda dikkatlerinize sunuluyor.
Ülke Sezon Toplam Tutar (Milyon Euro) Yıllık Gelir (milyon Euro)
İngiltere 2007-10 2473 830
Almanya 2006-09 1260 420
Fransa 2005-08 1800 600
İspanya 2005-06 320 320
İtalya 2006-09 615 205
Deloitte'un yayınlamış olduğu yıllık finansal raporları incelediğimizde İngiltere, Fransa, Almanya, İspanya ve İtalya liglerinde 1996/97 ile 2006/07 yılları arasında yaşanılan gelir artışlarının yarıdan fazlasının yayın gelirlerindeki artışlardan kaynaklandığını görüyoruz. Bu süre zarfında naklen yayın gelirleri neredeyse yıllık yüzde 20 artış kaydederek, 500 milyon Euro'dan 2,3 milyar Euro'ya yükseldi. Naklen yayın haklarında bu gelişmeyi ligler bazında incelediğimizde ise yıllık yayın gelir artış hızı en yüksek lig olarak Fransız 1. Ligi'ni görüyoruz. Fransız 1.Ligi dönemsel bazda yaklaşık %96.7 artış kaydederken; mutlak değer olarak en büyük naklen yayın gelirine sahip lig olarak ise Premiership'i gözlemliyoruz. Premiership maçlarını naklen yayınlayan SKY TV, Premier Lig'e yıllık 830 milyon Euroluk tutarında bir para ödemesi yapıyor. Buna göre Premier Lig'de mücadele eden kulüpler, 50:25:25 dağıtım kuralına göre yıllık minimum 21,5 milyon Euro (yaklaşık 28 milyon dolar) naklen yayın geliri elde ediyorlar.
Premier Lig'de Naklen yayın Gelir Artışları
2004-07 ---------1.486 milyon Euro
2007-10----------2.473 milyon Euro
Dönemsel artış yüzdesi= +%64
Fransız League1'de naklen Yayın gelirleri
2003-04---------305 milyon Euro
2005-08---------1,8 milyar Euro
Dönemsel artış yüzdesi= %96.7
Alman Bundesliga naklen Yayın gelirleri
2006-09----------1.260 milyon Euro
Yıllık 420 milyon Euro
BUGÜNE KADAR YAPILAN İHALELER
Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, ilk futbol ihalemiz 1994-95 sezonunda 7.2 milyon dolar bedelle, Cine5/ATV/ShowTV/Kanal D/TGRT konsorsiyumuna verilmişti. Bir sonraki yıl ihalesini kazanan aynı grupta bu kez tek değişiklik, TGRT'nin yerini Star TV'nin almış olmasıydı. Bu ihalede yıllık yayın bedeli yüzde 219'luk bir artışla 23 milyon dolara yükselmişti. 1996-97 yılında yapılan ihaleyi kazanan Cine5'le, futbolsever ilk kez şifreli yayınla tanışmıştı. Bu şekilde Türk futbol yayın hayatında çoğu ilkin temellerinin atıldığı Cine 5 dönemi de başlamış oluyordu. 3 sezonu toplamda 140 Milyon dolara kiralayan Cine 5, ne var ki daha sonraki yayın hakkını 2 yıllığına 120 milyon dolara Teleon'a kaptırmıştı.
Yıllık bazda yaklaşık yüzde 10'a karşılık gelen bir artış bedeliyle, yayın hakkını satın alan Teleon'la, bir süre sonra futbolumuzun karabasana dönüşecek Uzan'lı yıllar da böylece başlamıştı. Başlangıçta her köşede satılan decoderlara hücum eden futbolsever, bir süre sonra parasını peşin ödediği decoderlarını alamayınca yürüyüşler düzenlemişti. Teleon daha sonra ödemelerini aksatmaya başlayınca, TFF'nu Teleon'un teminat mektubunu nakde çevirerek, kulüplerin paylarını ödemiş ve arkasından yeni bir ihale açmıştı. Bu açılan yeni ihaleyle birlikte, Türk futbolunda Digitürk dönemi de başlamış oluyordu. 2001-04 dönemine ilişkin yapılan ihale, bir önceki ihale bedeline göre yüzde 288'lik bir artışla 465 milyon dolara Digitürk'te kalırken; ihale bedelinin yıllığı 155 Milyon dolara gelmişti. Bir önceki ihale bedeline göre yıllık artış oranı yüzde 158 demek olan bu ihaleden üç buçuk yıl sonunda 106 milyon dolar zarar ettiğini beyan eden Digitürk, 15 Temmuz 2004'te yapılan son ihaleyi de TRT işbirliğiyle birlikte, yıllığı 94 milyon dolara kazandı.
Digitürk'ün Sekiz Yıllık Dönem İçinde yapmış Olduğu Ödemeler (Bin USD)
Sezon Kulüp payı %10 TFF payı %2 Org. payı KDV Toplam ödenen tutar
2000-01 65.206 6.521 1.304 13.146 86.176
2001-02 80.638 8.064 1.613 16.257 106.571
2002-03 108.686 10.869 2.174 21.911 143.639
2003-04 58.384 5.838 1.168 11.770 77.160
2004-08 274.688 37.760 7.552 57.600 377.600
Toplam 587.602 69.052 13.811 120.684 791.146
Yıllık ortalama 81.406 9.724 1.726 15.085 98.893
Yıllar İtibariyle Yayın İhaleleri ve Kazanan Kuruluşlar
Yıllar Yayıncı Kuruluş İhale bedeli (milyon $)
1994-95 Cine5/ATV/ShowTV/Kanal D/TGRT 7,2
1995-96 Cine5/ATV/ShowTV/Kanal D/Star TV 23
1996-97 Cine5 40
1997-98 Cine5 45
1998-99 Cine5 55
1999-2001 Ocak Teleon 120
2001 Ocak-2004 Digitürk 465
2004 Temmuz-2008Temmuz Digitürk-TRT ortaklığı 377,6
03.01.2008 12:27:48 - (63)
FUTBOL YAYINLARINDAN NE KADAR GELİR ELDE EDİLDİ?
Spordan sorumlu Devlet Bakanı Murat Başesgioğlu, MHP Samsun Milletvekili Osman Çakır'ın son beş yılda futbol yayınlarından elde edilen gelirlerin ne kadar olduğuna ilişkin soru önergesini yanıtladı.
Devlet Bakanı Murat Başesgioğlu, son beş yıl içinde Futbol Federasyonu'nca pazarlanan futbol yayınlarından elde edilen gelirin 937 milyon 590 bin YTL olduğunu bildirdi. Başesgioğlu, 2007-2008 futbol sezonunda amatör futbol için Federasyon tarafından ayrılan bütçenin ise 13 milyon 492 bin YTL olduğunu kaydetti. Spordan sorumlu Devlet Bakanı Murat Başesgioğlu, MHP Samsun Milletvekili Osman Çakır'ın son beş yılda futbol yayınlarından elde edilen gelirlerin ne kadar olduğuna ilişkin Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın yanıtlaması istemiyle verdiği yazılı soru önergesini yanıtladı. Bakan Başesgioğlu'nun verdiği yanıta göre, son beş yıl içinde Futbol Federasyonu'nca pazarlanan futbol yayınlarından elde edilen gelirler, Süper Ligin TV'den naklen yayını karşılığı; 921 milyon 490 bin YTL, Süper Ligin radyodan naklen yayını için 4 milyon 600 bin YTL ve Türkiye Futbol Federasyonu 1. Liginin TV'den naklen yayını karşılığı 11 milyon 500 bin olmak üzere toplam 937 milyon 590 bin YTL'yi buluyor.
Bakan Başesgioğlu, MHP'li Çakır'ın 2007 yılında amatör futbolun yürütülmesi için ayrılan kaynak miktarına ilişkin sorusuna ise Federasyon tarafından 2007-2008 futbol sezonunda amatör futbolun yürütülmesi için 13 milyon 492 bin 581 YTL'lik bütçe ayrıldığı karşılığını verdi. ANKA