Yazının ilk bölümü Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Atatürk Ansiklopedisi, Türkiye İktisat Kongresi sayfasından alınarak özetlenmiştir (https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiye-iktisat-kongresi/). Lozan Barış Görüşmeleri Konferansı’nın Osmanlı Borçları ve Kapitülasyonlar konuları dâhil başta Fransa ve İngiltere’nin ayak diremesi ile 4 Şubat 1923’te kesildiği dönemde, İktisat Vekili M. Esat Bozkurt çağrısı ile bir milat daha oluşur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanına az bir zaman kala, her il ve ilçeyi temsilen 1 tüccar, 1 sanatkâr, 3 çiftçi, 1 bankacı ve 1 işçi İzmir’de planlanan Türkiye İktisat Kongresi’ne çağrılmıştır. Kazım Karabekir Paşa başkanlığında, 17 Şubat 2023 günü, Kordon’da 1135 temsilci, siyasi ve askeri, bürokrat davetliler ve aralarında tek büyükelçiler Sovyet Rusya ve Azerbaycan ile kongre başlamıştır.
Kongre başta İngiltere ve Yunanistan olmak üzere Avrupa’da şaşkınlık ve panikle karşılanmıştır. Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın tarihe geçen cümleleri burada dile getirilmiştir: “Tarihimizi dolduran zaferler ve başarısızlıkların tümü, ekonomik durumumuzla yakinen ilgilidir”. “Tam bağımsızlık için şu prensip vardır: Millî Egemenlik, Ekonomik Egemenlik ile pekiştirilmelidir”. Çiftçiler, tüccar, sanayici ve işçileri temsil eden dört farklı komisyonda oluşan (İktisat Esasları) karar tasarılarından hareketle 12 maddeden oluşan, Kongre genel kurulunun oybirliği ile kabul ettiği “Misak-ı İktisadi” tüm ülkede tebliğ edilmesi için dağıtılmıştır.
Bazı maddeleri şu şekildedir: Madde 4- Türkiye halkı, tükettiği malı mümkün olduğunca kendisi üretir. Çok çalışır; zamanda, servette ve ithalatta israftan kaçar. Ulusal üretimi sağlamak için gerektiğinde geceli gündüzlü çalışmak kararlılığını gösterir. Madde 10- Türk, açık alın ile serbestçe çalışmayı sever; işlerde tekel istemez. Madde 12- Türk kadını, öğretmeni, çocukları, İktisadi Misaka göre yetiştirilir.
Atatürk’ün Türkiye İktisat Kongresi’ni Açış Söylevi
Bu bölüm Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı ilgili sayfasından birebir alınmıştır (https://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/turkiye-iktisat-kongresini-acis-soylevi-izmir). Tarihe geçen diğer cümleleri ise: “Siyasî, askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, iktisadi zaferler ile taçlandırılamazlarsa meydana gelen zaferler devamlı olamaz, az zamanda söner.
“Efendiler, görülüyor ki, bu kadar kesin ve yüksek bir askerî zaferden sonra bile bizi barışa kavuşmaktan engelleyen nedenler, doğrudan doğruya ekonomik nedenlerdir. İktisadî düşüncelerdir. Çünkü bu devlet, bu millet iktisadî hâkimiyetini sağlarsa o kadar kuvvetli temel üzerinde yerleşmiş ve yükselmeye başlamış olacaktır ve artık bunu yerinden kımıldatamazlar. İşte düşmanlarımızın, gerçek düşmanlarımızın, bir türlü rıza göstermedikleri budur.”
İlk yerli ve milli banka
Bu bölüm Türkiye İş Bankası’nın Tarihimiz sayfasından alınarak özetlenmiştir (https://www.isbank.com.tr/bankamizi-taniyin/o-gunlerden-bugunlere). Atatürk'ün baldızı Vecihe Hanımın babası Celal Bayar ile Atatürk’ün parasının nasıl değerlendirilebileceğini konuşurlarken, dış ticaretin yabancıların elinde olduğunu söyleyince, Celal Bayar da bankacılığın benzer şekilde olduğundan hareketle bir banka kurulmasını önerir. Banka İzmir Birinci İktisat Kongresi kararları ile 26 Ağustos 1924 tarihinde kurulmuştur.
Nutuk’tan
Bu bölüm Türk Tarih Devrimi Enstitüsü, 9. Baskı, 1969 Nutuk Ciltlerinden (2 ve 3) alınarak özetlenmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin haricî ilk ziyareti Moskova’ya Hariciye Vekili Bekir Sami Bey ve İktisat Vekili Yusuf Kemal Bey ile 11 Mayıs 1920’de gerçekleşmiştir (Cilt 2, s.460). Atatürk, 27 Mayıs 1919 tarihinde Havas (Fransız, Charles Louis Havas) – Reuter (İngiliz, Paul Julius Reuter ) ismindeki ajansın, Türkiye’ye mülkiyetini muhafaza şartıyla Düvel-i Muazzama’dan birinin arka çıkacağı haberini yayması ile Şurayı Saltanatta konuşulanlar arasındaki farklara, İtilaf Devletlerinin sansürüne, değinmiştir (Cilt 3, s.915). Anadolu Ajansı, Atatürk’ün emri ile 6 Nisan 1920'de, TBMM’den 17 gün önce ilk kurumlardan biri olarak, Yunus Nadi ve Halide Edip Adıvar tarafından kurulmuştur (Bengi, 2019, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi). İşte bu yüzden Türk Lirası. Nice 100 yıllara.