Dolar kuru iki ileri bir geri giderek artışını sürdürüyor. Kimi zaman üç ileri bir geri de olmuyor değil ya... Kurun ne kadar hızlı arttığı ortada ve bunun ekonomide bir dizi tahribat yaratacağı da biliniyor.
En başta fiyatlar üstünde bir baskı oluşacak, bu kaçınılmaz. Er ya da geç bunu göreceğiz. Bazı mal ve hizmetlerde çok çabuk olacak bu, bazılarında daha orta vadede. Hem hangi mal ve hizmetin üretiminde dolar kurunun etkisi olmadığı söylenebilir ki zaten.
Fiyatlardan sonra ikinci etkiyi biraz orta vadede diyebileceğimiz bir zaman sürecinde şirketlerle ilgili olarak yaşayacağız. Özellikle net döviz borçlusu konumundaki şirketler ödeme dönemleri geldiğinde sıkıntıya düşecekler. Belki şirket el değiştirmelerine tanık olacağız. Zor durumda kalacak şirketler istihdamı azaltma yoluna gidebilecekler, bu da haliyle karşımıza işsizliğin artması olarak çıkacak. Döviz borcu olmayan şirketler bile dolaylı olarak etkilenecek bu durumdan.
Döviz borçlusu olan bir şirketin ödeme güçlüğüne düşmesi, bu şirketle iş yapan diğer kuruluşları da olumsuz etkileyebilecek.
Bütün bunlar, önümüzdeki dönemde daha az üretim anlamına da gelecek. Daha az üretim de büyümenin hız kesmesi olarak çıkacak karşımıza. Bir yandan büyüme hızı düşerken, bir yandan da dolar kuru yükseldiği için GSYH dolar bazlı olarak küçülecek. Aynı zamanda nüfusumuz da artmakta olduğundan bu sefer kişi başına gelirimiz daha da aşağılarda oluşacak.
Bunlar kurdaki hızlı artış yüzünden kısa ve orta vadede yaşamak durumunda kalacağımız gerçekler. Bir de kur artışının etkisini şimdiden gösterdiği alanlar var...
Tüketici güveninde hızlı düşüş
TÜİK ile Merkez Bankası'nın ortaklaşa oluşturdukları tüketici güven endeksinde kasım ayında ekime göre yüzde 6.9 oranında bir gerileme oldu. Endeks, kasım ayında geçen yılın aynı ayına göre ise yüzde 10.6 gibi çok yüksek bir oranda geriledi.
Tüketici güven endeksi dört ana kalemden oluşuyor. Kasımda ekime göre bu dört ana kalemden hanenin maddi durum beklentisine ilişkin endeks yüzde 5.4, genel ekonomik durum beklentisine ilişkin endeks yüzde 6.5, tasarruf etme ihtimalini gösteren endeks ise yüzde 12.7 azaldı. İşsiz sayısı beklentisiyle ilgili endekste de yüzde 7.6 azalma oldu. Ancak, işsiz sayısı endeksinin azalması, işsiz sayısında artış beklendiğine işaret ediyor. Yani yüzde 7.6'lık bu azalma, bir olumsuz beklenti içinde olunduğunun işareti. Tüketici güven endeksi kasım ayında 68.9 düzeyinde oluştu. Tüm güven endeksleri gibi tüketici güven endeksi de sıfır ile 200 arasında bir değer alıyor ve 100'ün altındaki değerler kötümserliğe, 100'ün üstündeki değerler ise iyimserliğe işaret ediyor. Dolayısıyla tüketici güven endeksi 68.9'luk düzeyiyle iyimserlik sınırının çok çok uzağında bulunulduğunu gösteriyor.
Kasımın ilk yarısını gördük
Tüketici güven endeksi, ilgili ayın ilk yarısındaki saha çalışmasıyla oluşturuyor. Dolayısıyla 68.9 olarak belirlenen kasım ayı tüketici güven endeksi, 15 Kasım'a kadar olan çalışmayla elde edilen sonuçları gösteriyor.
Döviz kurundaki artışın ayın ikinci yarısında daha da hızlandığı ve bu artışın hızlanacağına ilişkin kaygıların giderek arttığı dikkate alınırsa, aralık ayındaki tüketici güven endeksinin çok daha düşük bir düzeyde gelmesi şaşırtıcı olmaz.
Ama aralık ayının tüketici güven endeksi için saha çalışması yapılacak ilk iki haftaya kadar kurdaki hızlı artışa karşı somut, ciddi, tutarlı ve toplumu ikna edici önlemler alınırsa...
Bu önlemler aralık ayının ilk iki haftasında da özenle uygulanmaya devam edilirse... Bu sayede kurdaki hızlı artış durur ve hatta geri dönüş başlarsa... İşte o zaman en azından kur yüzünden duyulan hoşnutsuzluk ve buna bağlı tüketici güvenindeki gerileme yerini artışa bırakabilir.
Bu olur mu, kur artışına karşı toplumu ikna edici adımlar atılır mı, bu adımlar atılsa bile bunlar işe yarar mı, bilinmez.
Ama bilinen gerçek şu: "Tüketici ekonomiye güven duymuyor, duyamıyor ve bunda da hiç haksız görünmüyor..."
Ve bu güvensizlik de, güvensizliği besleyen kısır bir döngüye dönüşüyor.