2009 yılı GSYH hedefi, artık yüzde 4 büyüme değil, yüzde 3.6 küçülme. Ama acaba bu yılı yüzde 3.6 küçülerek kapatabilecek miyiz, yoksa ekonomi daha yüksek oranda mı daralacak, şimdi bu tartışılıyor. Mevcut veriler, küçülmeyi yüzde 3.6'da tutmanın çok zor, hatta olanaksız olduğunu, ekonominin bu yıl en iyi olasılıkla yüzde 5 dolayında daralacağını ortaya koyuyor. Gidişat ise bu yılki küçülmenin yüzde 6-7 dolayına çıkabileceğini gösteriyor.
İmalat sanayi öncü gösterge
Geçen yılın sonunda küresel krizle birlikte adeta dip yapan ve son aylarda yataya yakın bir çizgi çizmeye başlayan sanayi üretimi büyüme konusunda yapılacak tahminler açısından çok tipik bir öncü gösterge niteliği taşıyor. Çünkü sanayi üretiminin geçen yıla göre ilk çeyrek itibariyle nasıl seyrettiği zaten belli. Üretimde, önümüzdeki çeyreklerde ne gibi bir gelişme olabileceği konusunda tahmin yapmak da GSYH'nin diğer sektörlerine göre çok daha kolay.
TÜİK'in açıkladığı verilere göre imalat sanayi üretimi, yılın ilk iki ayında geçen yılın yüzde 25 altında kaldı. Mart ayındaki üretim gerilemesinin daha yüksek oranda olması ve ilk üç ayda bu oranın yüzde 27-28 düzeyine çıkması bekleniyor. Üretimdeki bu gerilemenin, GSYH hesaplaması kapsamındaki imalat sanayi sektörüne yüzde 20 dolayında yansıyacağı hesaplanıyor.
İmalat sanayi dışında kalan sektörlerde de daralma yaşanması sürpriz değil. Bu sektörler toplamındaki gerileme yüzde 5-6 dolayında bekleniyor. Böylece, imalat sanayi sektöründe yüzde 20, diğer sektörlerde yüzde 5-6'lık bir küçülme yaşanması halinde, GSYH ilk çeyrekte toplamda yüzde 12-13'lük bir daralma gösterecek.
İmalat sanayi, yalnızca ilk çeyrek için değil, yılın tümü için de üretim değişimi en kolay hesaplanacak sektör konumunda bulunuyor. Bunun birkaç nedeni var.
Birincisi, geçen yıla göre her ay itibariyle üretim değişimini çok kolay izleme olanağı bulunması.
İkincisi de üretimin bir önceki aya göre değişimi konusunda tahmin yapabilmenin kolaylığı. En azından bu konuda varsayımda bulunma olanağının fazla oluşu.
Şöyle bir varsayımda bulunsak… İmalat sanayi üretiminde önceki aya göre olan gerileme mart ayından itibaren dursa, hatta üretim bir önceki aya göre düzenli olarak yüzde 2 artsa, yılın tümünde nasıl bir tabloyla karşılaşırız? Hemen söyleyelim, bu durumda bile imalat sanayindeki yıllık üretim, geçen yılın tümündeki düzeyin yüzde 20-21 altında kalacak. Bu oran, GSYH kapsamındaki imalat sanayine yüzde 15-16 dolayında yansıyacak.
Oysa revize edilen 2009 yılı GSYH hedeflerine göre sanayideki daralmanın yüzde 9.7'de tutulması öngörülüyordu. Peki, daralmayı yüzde 9.7 düzeyine çekmek nasıl mümkün olacak ya da olabilecek mi?
Üretim her ay yüzde 4.5 artarsa
Elbette GSYH'de sanayinin gerileme oranını öngörülen yüzde 9.7'ye çekmek mümkün. Ama doğrusu bu "biraz" zor görünüyor. İmalat sanayi üretimini her ay bir önceki aya göre yüzde 4.0- 4.5 aralığında rekor bir düzeyde artırabilirse, sanayi üretimindeki gerilemeyi yüzde 9.7'ye indirmek mümkün olacak. Ama herhalde, sanayi üretiminin marttan itibaren bir önceki aya göre her ay düzenli bir şekilde yüzde 4.0-4.5 aralığında artacağını da kimse beklemiyordur.
Dolayısıyla, hiçbir rakam bizi sanayideki daralmanın yüzde 9.7'de tutulabileceği hedefine götürmüyor.
Makulü yüzde 5, beklenen 6-7
GSYH'deki yeni hedeflere göre, hizmetler sektöründe de daralma öngörülüyor. Hizmetlerdeki daralma beklentisi yüzde 1.7. Tarımda ise yüzde 2.6'lık bir büyüme hedefi var.
Hizmetler ve tarımdaki hedefler tutarsa, sanayideki gerileme de yüzde 15-16 dolayında gerçekleşirse 2009 yılındaki küçülme yüzde 3.6'da kalmayacak ve yüzde 5.5'e ulaşacak. Üstelik hizmetler sektöründeki daralmayı yüzde 1.7'de tutabilmek de pek kolay görünmüyor. Dolayısıyla yılın tümündeki küçülmenin yüzde 6-7 düzeyine çıkabileceğine dikkat çekiliyor.
IIF yüzde 7.5 bekliyor
Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) Avrupa Direktörü Jeffrey D. Anderson da yaptığı açıklamada, Türkiye'nin 2009 yılı GSYH küçülmesini yüzde 6.5'ten yüzde 7.5'e revize ettiklerini söyledi. Türkiye'nin ticaret ortaklarının krizden en fazla etkilenen ülkeler olduğunu belirten Anderson, bunun Türkiye'yi olumsuz etkileyeceğine dikkat çekti.
GSYH 164 milyar eriyecek
Geçen yıl 950 milyar lira olarak gerçekleşen cari fiyatlarla GSYH'nin bu yıl yalnızca yüzde 1.7 artacağı öngörülüyor. Yani bu durumda cari fiyatlarla GSYH 966 milyar lira olacak. Revize programda ortalama kurla ilgili bir hedef açıklanmamış olmakla birlikte, çeşitli hesaplamalarla dolar kurunun 1.67 düzeyinde esas alındığı bulunuyor.
Buna göre, 2009 yılındaki GSYH döviz bazında 578 milyar dolar olacak. Geçen yılki GSYH, 742 milyar dolar olarak gerçekleşmişti. Böylece, GSYH bir yılda 164 milyar dolar azalacak.
GSYH'de 2008 yılı gerçekleşmesi açıklandığında 2009'un tablosu ortaya çıkar gibi olmuştu. Bu köşede 1 Nisan'da "2009'da yıllık ortalama enflasyonun yüzde 5-6 dolayında gerçekleşebileceği, büyümenin ise negatif yüzde 4-5 olabileceği varsayılırsa cari fiyatlara göre büyüme sıfıra yaklaşacak, en fazla yüzde 1-2 olacak demektir" diye yazmıştık. Yine aynı yazıda, GSYH'nin 2009'da 171 milyar dolar azalabileceğinden söz etmiştik, revize rakamlarla buna çok yakın bir gerileme gerçekleşeceği ortaya çıkmış oldu.
Oranlar değişirse…
GSYH'de kaybın 164 milyar dolar düzeyinde oluşması, cari fiyatlarla artışın yüzde 1.7'de kalmasına ve ortalama dolar kurunun 1.67 düzeyinde oluşmasına bağlı. Elbette tersi de olabilir; GSYH cari olarak daha hızlı artabilir, kur daha düşük oluşabilir, o zaman da kayıp azalır. Ama bu olasılığın gerçekleşmesi çok zor görünüyor. GSYH'nin cari olarak yüzde 1.7'den az artması, hatta azalması, ortalama kurun 1.67'yi aşması da söz konusu olabilir elbette. O zaman ne olacağı da belli, GSYH çok daha aşağılarda oluşacak ve geçen yıla göre olan kayıp büyüyecek demektir.
Sektörler İtibariyle Gelişme Hızları (Yüzde) (1998 yılı fiyatlarına göre) Tahmin
2008 2009 2010 2011
Tarım 4,1 2,6 1,5 1,7
Sanayi 1,1 -9,7 3,0 4,7
Hizmetler 1,5 -1,7 3,5 4,2
Sektörler Toplamı 1,7 -3,5 3,2 4,0
GSYH 1,1 -3,6 3,3 4,5
Pay ((Yüzde)
Tarım 9,4 10,0 9,8 9,6
Sanayi 27,3 25,5 25,5 25,7
Hizmetler 63,3 64,5 64,7 64,8
Sektörler Toplamı 100,0 100,0 100,0 100,0
GSYH 101,8 101,7 101,8 102,2