Bir yıldır uygulamada olan “parasal sıkılaştırma” tedbirleri ve faizlerdeki aşırı yükselişin kredi büyümesini baskılayıcı sonuçları, belirgin biçimde istatistiklere yansıdı.
Sıkılaştırma kapsamında aylık büyüme sınırları aşağı çekilen tüketici kredileri ile ticari ve diğer kredilerin hacimlerindeki nominal büyüme oranları, ilk altı ayda enflasyonun oldukça altında kaldı. Başka deyişle kredilerde reel bazda daralma yaşandı. Taksitli alışverişlerin kısıtlanmasının da etkisiyle toplam bireysel kredi kartı borçlarındaki büyüme de hız kesti. Kredi hacminde son bir yıldaki reel daralma yüksek boyutlara ulaştı.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre, 29 Aralık 2023-28 Haziran 2024 arasındaki altı aylık dönemde bankacılık sektörünün tüketicilere kullandırdığı kredilerin toplam hacmi nominal bazda yüzde 14 oranında net 212,6 milyar liralık bir artışla 1 trilyon 726,4 milyar lira oldu. Yılın ilk altı ayında tüketici fiyatları (TÜFE) bazında yüzde 24,73 olarak gerçekleşen enflasyondan arındırıldığında tüketici kredisi hacminde reel bazda yüzde 8,6 oranında bir daralma olduğu belirlendi.
Tüketici kredilerinde bu dönemdeki artışın 209 milyar liralık bölümü, toplam hacmin en büyük bölümünü oluşturan ihtiyaç kredilerinde gerçekleşti. İhtiyaç kredilerinin hacmi altı ayda yüzde 21,3 oranındaki nominal artışla 1 milyar 188,6 milyar lira olurken reel bazda yüzde 2,7 daraldı. Aynı dönemde konut kredilerinin hacmi net bazda sadece 8,7 milyar lira artarak 447,1 milyar lira oldu. Konut kredilerinde altı ayda sadece yüzde 2 olan nominal artış enflasyonla indirgendiğinde, reel bazda yüzde 18,2 daralma olduğu belirlendi. Taşıt kredisi hacmi ise anılan dönemde 5,1 milyar lira azalarak 90,7 milyar liraya geriledi. Altı ayda cari olarak yüzde 5,3 daralan ihtiyaç kredisi hacmindeki reel daralma yüzde 24,1’i buldu.
Bankacılık sektörü toplam kredi hacminin en büyük bölümünü oluşturan ticari ve diğer kredilerin hacminde de reel bazda daralma yaşandı.
Ocak-haziran döneminde 1 trilyon 647 milyar liralık net artışla 10 milyar 608,6 milyar lira olan söz konusu kredilerde altı aylık cari genişleme yüzde 18,4’le enflasyonun altında kaldı. Cari artışı enflasyonla indirgendiğinde söz konusu kredilerin reel bazda yüzde 5,1 daraldığı belirlendi.
Bu gelişmelerde bankacılık sektörünün kart borçları dahil toplam kredi hacmi ocak-haziran döneminde 2 trilyon 172,9 milyar liralık bir büyüme ile 13 trilyon 803,2 milyar liraya ulaşırken, toplam hacimdeki nominal bazda yüzde 18,7’lik artış reel bazda yüzde 4,8’lik bir daralmaya karşılık geldi.
Sıkılaştırma kapsamında bankaların kredi kartı ile taksitli alışveriş seçeneğini büyük oranda kısıtlaması, bu tür ödeme şekli ile oluşan borç bakiyesinde reel bazda sert bir düşüşe, tek çekimlik (taksitsiz) alışverişlerde ise tersine hızlı bir artışa yol açtı.
Taksitli kredi kartı borç bakiyesi yılın ilk altı ayında net 16,2 milyar lira ile sınırlı bir artışla 515,8 milyar lira oldu. Taksitli kart borçlarında nominal artış sadece yüzde 3,2 olurken, reel bazda yüzde 17,2 daralma yaşandı. Taksitsiz (tek çekim) kart alışverişleri ile oluşan borç bakiyesi ise 297,1 milyar liralık net artışla 952,4 milyar liraya ulaştı. Bu borçlarda nominal büyüme yüzde 45,3’le aynı dönemdeki enflasyonu ikiye katladı. Enflasyondan arındırıldığında “tek çekim” kredi kartı borçlarının bakiyesinde reel büyüme yüzde 16,5’e karşılık geldi.
Böylece tek çekim ve taksitli kredi kartı harcamaları ile oluşan toplam borç bakiyesi ilk altı ayda 313,2 milyar liralık net artışla 1 trilyon 468,2 milyar liraya yükseldi. Toplam kart borcunda nominal genişleme yüzde 27,1, reel büyüme yüzde 1,9 oldu.
Bankacılık sektörü kredi hacminde, parasal sıkılaştırma ve seçici kredi önlemlerinin devrede olduğu son bir yıldaki cari artışın aynı dönemdeki enflasyondan arındırıldığında reel bazda daralmanın yüksek boyutlara ulaştığı görüldü.
TÜFE bazında yüzde 71,6 enflasyon yaşanan haziran sonu itibarıyla son bir yılda bireysel krediler dahil toplam kredi hacmindeki nominal büyüme yüzde 38,2 ile bunun çok altında kaldı. Enflasyondan arındırıldığında toplam kredi hacminin reel olarak yüzde 19,5 daraldığı belirlendi.
Son bir yılda reel bazda konut kredilerinde yüzde 40,6, taşıt kredilerinde yüzde 36,2, ihtiyaç kredilerinde yüzde 19,7, toplam tüketici kredisi hacminde yüzde 27,3 daralma yaşandı. Ticari ve diğer kredilerin hacmi de bu dönemde yüzde 20,9 daraldı.Reel olarak taksitli bireysel kredi kartı borç bakiyesinin yüzde 23,6 daraldığı son bir yılda, tek çekim kart borçları ise yüzde 41,6 ile rekor bir büyüme kaydetti. Böylece toplam bireysel kredi kartı borç bakiyesi son bir yılda reel olarak yüzde 9 büyüdü.
En yaygın tüketici kredisi olan ihtiyaç kredilerinin geçen yıl haziran sonunda bankacılık sektörü ortalamasında yüzde 41,5 olan ağırlıklı ortalama faizi, hızla yükselerek bu yıl nisanda yüzde 82,2’ye kadar çıktıktan sonra mayısta yüzde 78’e, haziranda yüzde 74,9’a indi. Taşıt kredilerinin Haziran 2023’te yüzde 33,5 olan, bu yıl ocakta yüzde 44,4’e yükselen yıllık faiz oranı haziran sonu itibarıyla yüzde 36,9 oldu.
Konut kredilerinin bir yıl önce yüzde 21,3 olan faizi aylar itibarıyla yükselen bir seyirle bu yıl haziranda yüzde 44,5’e geldi. Ticari kredilerin faizi de Haziran 2023’teki yüzde 15,6’lik düzeyinden bu yıl nisanda yüzde 66,7’ye kadar yükseldi, haziranda yüzde 63,2 olarak gerçekleşti.
Buna göre son bir yılda faizlerde en büyük artış ekonominin üretim ayağını fonlayan ticari kredilerde yaşandı. Söz konusu kredilerin yıllık basit faizi bir yıl öncekinin dört katına ulaştı. Son bir yılda konut kredilerinin faizi bir kattan fazla, ihtiyaç kredilerinin faizi bir kata yakın artarken, yıllık bazda en az artan ise taşıt kredisi faizi oldu.