Murat Berk / Yapı Kredi Yatırım
Rönesans sonrasından Avrupa'da teknolojik, fikri ilerleme ile bilgi ve sermayenin yayılma hızında artış, bankacılık ve ticaret uzmanlığının ise eski değerini yavaş yavaş yitirdiği idda eiliyor. Gene bugün Batı dünyasında bilgi, emek ve sermaye sahibi olmanın eskiye nazaran avantajı azalıyor. Iletişim devrimi ile şimdi ve tarihsel olarak çok ucuzlamış olan global finansman maliyetleri gene ticaret, sermaye ve "özgün olmayan" bilginin değerini göreceli olarak azaltırken, bilgiyi süzmenin ve doğru yorumlayıp (bugüne değil) gelecekteki olası ihtmallere yönelik stratejiler belirleme özelliğinin değerini arttırıyor. Bununla birlikte daha eski tarihte daha sıkça gördüğümüz gibi ülkelerarası rekabetin somut kaynaklara, hammaddeye çevrildiğini görüyoruz. Bugünün kritik belirleyicileri gaz, petrol, tarım üretimi gibi somut kaynaklar ve bilgiyi doğru analiz edebilme ile gerçekten stratejik düşünebilme olacağını düşünüyoruz. Halbuki son birkaç seneye kadar emtiaların ve doğru analiz etme kapasitesinin bilimsel gelişmeler ve iletşim devriminin sayesinde azalan bir rol oynayacağı varsayılıyordu.
"Yeni Normal", "yeni paradigma" gibi tanımlamalara genelde şüpheci yaklaşzsak da bahsettiğimiz dinamiklerin devam etmesi, bu kaynaklar için mücâdelenin gittikçe ekonomik ve siyasi döngüleri daha fazla etkisi altına alması beklenir ve doğrusal olmayan" gelişmeler eşliğinde yeni bir dünya gerçekliği ortaya çıkabilir.
Aylardır emtia kaynaklı enflasyonist baskılardan bahsediyoruz. Bunların ekonomiler, piyasalar açısından ciddi bir risk haline dönüşebileceğini de aktarıyoruz. Bu bağlamda özellikle gıda fiyatlarındaki artışın oldukça ciddiye alınması gerektiğini düşünmeye devam ediyoruz.
Küresel gıda fiyatları, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından hazırlanan verilere göre, Ocak 2011'de rekor seviyeye yükseldi. Hububat, yağlı tohumlar, süt ürünleri, et ve şeker fiyatlarındaki değişiklikleri izleyen FAO gıda fiyatları endeksi yükselişini 17. ayda da sürdürecek. Ocak'ta ortalamanın 230.7 puana ulaştığını söyleyebiliriz. Endeksin, çeşitli ülkelerde isyan çıkmasına yol açan 2007/2008 gıda krizi sırasında en yüksek ortalamasının 224.1 olduğu bilgisini de ekleyebiliriz.
Petrol üç yıldan az bir sure önce varil başına 150 ABD Doları seviyelerin yükselmiş ve emtia endeksi başına dört yıllık ortalamasının yüzde 60 üzerine üç standart sapma yukarısına tırmanmıştı. Normal şartlarda, daha doğrusu normal dağılıma (veya Gauss tipi dağılıma) göre, böyle bir yere gelmesi her yüzyılda ancak bir kere yaşanma olasılığını taşıyor. Fakat şu anda da emtia endeskinin dört yıllık ortalamanın yüzde 50 üstünde ve 2.7 standart sapma ile üstünde olduğunu görüyoruz.
Münih'te yapılan yıllık Güvenlik Konferansında ABD Dış İşleri Bakanı Hillary Clinton, bir bütün olarak Orta Doğu'nun sorunları hakkında yüksek sesle alarm çanları çalmış ve özellikle de genç işsizliği işaret etmişti. Clinton'un kusursuz bir fırtına tarafından hırpalanmış olan bölgede "statüko sürdürülemez"olduğunu ifade etmesine ek olarak su tablo ve petrol rezervlerinin tükenmesine değinmesi bizim bildiğimiz kadarıyla bir ABD hükümet yetkilisinin ilk kez olayları bu şekilde ifade etmesi bakımından oldukça dikkat çekici idi.
Olan bitenler, daha çok demokrasi, şeffaflık ve istikrar getirir umuduyla biraz da "romantik" şekilde takip edilirken, bilgi ve teknolojinin olanaklarını yoğun kullanımlarından dolayı "Facebook devrimi" diye tasvir ediliyor. Maalesef özgürlükler, sosyal haklar ve daha iyi gelecek için başlayan her hareketin, güzel şekilde sonuçlanmayabileceğini de tarih bize gösteriyor. Dolayısıyla yeni başlayan dalganın umutla karşılanırken "istenmeyen olumsuz" sonuçlar üretme olasılığını da göz ardı edilmemesi gerekiyor. W.B. Yates'in 1916 Paskalya Ayaklanması (İrlanda'da İngiliz hakimiyetine karşı başlayan isyan) için yazdığı "Paskalya, 1916" isimli şiirinin ifade ettiği gibi "Her şey değişti, değişti tümüyle, Korkunç bir güzellik doğdu" dizelerinden herşeyin değiştiği fikrine kısmen katılmakla birlikte Korkunç bir güzellik doğacak mı, ondan emin değiliz.