Michael Carter (University of Wisconsin-Madison) tanınmış bir tarım ve kalkınma ekonomisti ve pek çok yayınlanmış makalesi bulunuyor. Geçen hafta Paris'te düzenlenen AFD (Agence Française de Développement) ve EUDN (European Development Network) konferansında bir tebliğ sundu. Tebliğ tarımsal kredilerin sigortalandırılması ve bu amaçla sigortanın bir endekse dayandırılması teması üzerine kuruluydu. Tarımsal krediler özellikle riskli çünkü hava koşulları gibi bir dışsal faktör çok önemli olabiliyor ve başarılı girişimciler bile bundan etkilenebiliyor. Daha da önemlisi teknik olarak risklerin yüksek korelasyonla dağılıyor olması: Yani risk gerçekleşirse kredi portföyünün tamamı etkilenebiliyor. Riski sigortalamak önemli ve sadece yatırımları veya tüketimi sigorta yoluyla "düzenli hale getirmek" (smoothing) değil, riskleri finanse etmek, mali piyasayı derinleştirmek, kurumsal değişimin önünü açmak ve teknolojik gelişmeye yön vermek açılarından da önemli.
Riskin çok sayıda nedeninin olabilmesi, ve bu kaynakların yüksek korelasyonu, enformasyon asimetrileri ve enformasyonu sistemde dolaştırmanın yüksek maliyeti konvansiyonel sigorta kontratlarının eksik olmasıyla birleşince finansman güçlüğü doğuyor. Benzeri durumlar KOBİ'ler için de söz konusu olabiliyor. Bankacılık sisteminin kredi dağıtımında miktar tayınlamasına gitmesi, yani kredi tayınlamasının bir denge olgusu haline dönüşmesi (kredi arz eğrisinin geriye doğru bükülmesi) KOBİ'ler için de ciddi bir risk olşuturabilir. Ciddi teminat yükümlülükleri getiren bu durum talep tarafından da desteklenebilir ve risk tayınlaması da gündeme gelerek çemberi kapatabilir. Burada kamunun finansal servis yükümlülüğünü üstlenmesi bir önlemdir. Bu çerçevede Sayın Fatih Özatay'ın TCMB nezdindeki hesaplardan bir fon oluşturulması -TCMB net döviz poizsyonunu etkilemeden- kanımca anlamlı ve yapılabilir bir öneri. Bunun dışında bu sektörde oluşabilecek piyasa başarısızlığının koşullarını yumuşatabilecek başka öneriler de olabilir.
Normal sigortacılık bireysel-firma temelinde oluşacak zararları karşılamaya yönelik iken, Carter'in önerdiği ve tarımda Kenya, Peru, Moğolistan gibi ülkelerde örnekleri görülen endeks temelinde sigortalama (Index Insurance Contracts) KOBİ'ler için de düşünülebilir mi? Bu durumda olan şu: Bireysel-firma temelinde oluşan zararları ölçmeye gerek olmuyor çünkü sigorta sadece ortak bir endekse göre oluşan zararları firmalara ortak olarak sigortalıyor. Mesela tekstil KOBİ'leri bir grup olarak etkilenirse kendilerine ortak-tekdüze bir sigorta ödeniyor. Bu durumda (a) tek tek firma temelinde zararları gözlemlemek ve nedenlerini araştırmak gerekmiyor, işlem maliyetleri azalıyor (b) "Moral hazard" önemini yitiriyor, çünkü tek tek hiçbir birey-firma endeksi etkileyebilecek güce sahip değil (c) "Adverse selection" da önemsiz çünkü sigorta ödemeleri kimin daha riskli firma olduğuna bağlı olmayıp, zaten tekdüze. Elbette tüm risk ortadan kalkmıyor, çünkü bütün riskleri endekse birebir korele etmek imkansız. Fakat pekçok risk türü ortadan kaldırılabiliyor.
Peki, risk primini kim ödeyecek?
Başlangıçta primleri de bir süreliğine bir kamu fonu yatıramaz mı? Dengede kredi tayınlaması yayılmadan ve bölünemez nitelikteki uzun dönem yatırım projelerinin finansmanını etkilemeden böyle bir tasarım düşünülemez mi?