2022 başında önceki ekonomi yönetimi tarafından “liralaşma” hedefiyle başlatılan Kur Korumalı Mevduata (KKM) ödenen kur farkları ve vazgeçilen stopaj gelirleri dolayısıyla uygulamanın kamuya iki yıllık maliyeti 1,1 trilyon liraya ulaştı.
Buna karşılık KKM ile öngörülen, liralaşma mevduatta sınırlı kaldı. Dövizdeki yükselişi baskılamak için Merkez Bankası’nın yoğun müdahale satışları ile rezervleri tükettiği önceki dönemde ekonomi yönetimi, tasarruf sahiplerinin dövize yönelmesinin önüne geçme, ekonomide liralaşmayı artırma amacıyla KKM uygulamasını ihdas etmişti.2022 başında hayata geçirilen KKM, dövize endeksli bir finansal araç niteliğini korurken, bu kapsamda kamunun kur farkı yükümlülüğü de devam ediyor.
Buna karşılık toplam mevduat hacminde yabancı para ve dövize dayalı araç niteliğindeki KKM’nin toplam payı yüzde 60’a yakın bir düzeyde bulunuyor.
En az üç ay vadeyle sisteme girilebilen KKM için, ilk kur farkı ödemeleri Mart 2022’de başlamış, 2022 yılında TL’den dönen hesaplar için Hazine 92,6 milyar TL ve dövizden dönen hesaplar için Merkez Bankası 72,8 milyar TL’lik ödeme yapmıştı.
Buna göre KKM’nin 2022’nin tümündeki yükü 165,4 milyar lira olmuştu. 2023 yılında ise Hazine ilk yedi ayda TL’den dönen hesaplar için 59,5 milyar lira kur farkı öderken, Temmuz 2023’te çıkarılan torba yasa ile tüm kur farkı ödemeleri Merkez Bankası’na devredildi. Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren TL’den ya da dövizden dönmesi fark etmeksizin, kur farkı ödemelerinin Merkez Bankası tarafından yapılması hükme bağlandı.
Merkez Bankası’nın yeni açıklanan 2023 bilançosuna göre geçen yılın tümünde gerçekleştirdiği kur farkı ödemeleri ise 833,4 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Söz konusu ödemeler Banka’nın 2023 yılında 818 milyar lira ile rekor düzeyde bir zarar açıklamasına yol açtı. Buna göre ilk iki yılda 152,1 milyarı Hazine ve 906,2 milyarı Merkez Bankası tarafından olmak üzere KKM için yapılan toplam kur farkı ödemesi 1 trilyon 58,3 milyar liraya ulaştı.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerinden yapılan bir hesaplama, KKM hesaplarının aylık ortalama hacminin 2022 yılında 1 trilyon 38 milyar, 2023 yılında 2 trilyon 516 milyar ve iki yılın ortalamasında 1 trilyon 778 milyar lira olduğunu gösteriyor.
Üçer aylık vadelerle çevrildiği varsayıldığında bu hesapların dönem başlarındaki cari faiz oranlarına göre 2022 yılında yüzde 20,4 olan yıllık bileşik faiz getirisinin 2023’te yüzde 40,7’ye çıktığı görülüyor. Buna göre iki yıllık dönemdeki bileşik faiz getirisi yüzde 69,5’e ulaşıyor. Bu da KKM hesaplarına 2022 yılında 212 milyar, 2023’te 1 trilyon 23 milyar olmak üzere iki yılda toplam 1 trilyon 235,5 milyar lira faiz ödendiğini gösteriyor.
Söz konusu hesapların yüzde 40’lık bölümünün TL’den dönüştüğü varsayıldığında, bu kısımdan iki yılda alınması gerekirken vazgeçilen stopaj tutarı yüzde 5’lik oran üzerinden 24,7 milyar liraya denk geliyor. Buna göre Ocak 2022-Aralık 2023’ü kapsayan iki yılda Hazine ve Merkez Bankasınca yapılan kur farkı ödemeleri ve Maliye’nin stopaj geliri kaybı olarak toplamda kamunun zararı 1 trilyon 83 milyar liraya ulaşıyor.
Ekonomide dolarizasyonu azaltmak iddiasıyla başlatılan KKM’nin kamuya ilk iki yıldaki maliyeti 1 trilyon lirayı aşarken, liralaşma yönündeki etkisi ise yetersiz kaldı. BDDK verilerine göre, KKM öncesi Aralık 2021 sonu itibarıyla 5 trilyon 303,5 milyar lira olan toplam mevduat hacminin 3 trilyon 423,3 milyar lira ile yüzde 64,5’ini yabancı para ve 1 trilyon 880,2 milyar lira ile yüzde 35,5’ini TL mevduat oluşturuyordu.
Buna göre mevduatta yüksek oranda “dolarizasyon” bulunuyordu. KKM’nin ilk yılı olan 2022’de TL mevduat yüzde 79’luk bir artışla 3 trilyon 365 milyar liraya ve bunun toplamdaki payı yüzde 38’e yükseldi. Klasik döviz mevduatına azalan ilginin KKM’ye kayması ile yabancı para mevduat hacmi ise yüzde 19,3’lük bir artışla 4 trilyon 85,4 milyar lira oldu. Böylece klasik döviz mevduatının toplamdaki payı yüzde 46,1’e düştü.
Ancak önceki yıllarda var olmayan KKM, 2022 sonu itibarıyla 1 trilyon 415,3 milyar liralık bir büyüklüğe ulaştı ve toplamda yüzde 16’lık bir paya sahip oldu. Böylece dövize endeksli bir enstrüman olması nedeniyle mevduat hacminde yerli-yabancı para payı hesaplanırken yabancı para hanesinde değerlendirilmesi gereken KKM ile klasik döviz mevduatının toplam tutarı 8 trilyon 865,7 milyar lira ile toplam mevduat hacminin yüzde 62’si oranında bir hacim oluşturdu. Buna göre ilk yıl mevduatta yüksek dolarizasyon oranı 2,5 puan düşmekle birlikte yüksek düzeyini korudu.
Uygulamanın ikinci yılında ise 29 Aralık 2023 itibarıyla toplam mevduat 14 trilyon 843,1 milyar liraya ulaşırken, bunun 2 trilyon 626,4 milyar lirasını KKM, 6 trilyon 257,1 milyar liralık bölümü standart TL mevduat ve 5 trilyon 959,6 milyar lirasını klasik yabancı para mevduat (DTH) oluşturdu. Böylece, KKM ile standart döviz mevduatının toplam hacmi 8 trilyon 586 milyar lira ve bunun toplam mevduat hacmindeki payı da yüzde 57,8 oldu.
Böylece toplam mevduat hacminde döviz ve dövize endeksli bölümün oranında iki yılda 6,7 puanlık bir düşüş kaydedildi. 2023 yılında klasik TL mevduatın hacmi yüzde 85,9 büyürken, klasik döviz mevduatında TL cinsinden büyüme yüzde 45,9’da kaldı. KKM hacmi ise ağustos sonunda 3,4 trilyon liraya kadar çıktıktan sonra, yeni ekonomi yönetimi tarafından tasfiye amacıyla yürürlüğe konulan caydırıcı tedbirlerin etkisiyle başlayan çözülmeye rağmen yılın tümü itibarıyla net yüzde 85,6 büyüme kaydetti.
2023 sonu ile bu yıl 19 Nisan arasındaki dönemde ise klasik TL mevduat yüzde 8,9 artışla 6 trilyon 816,4 milyar, klasik döviz mevduatı yüzde 12,8 artışla 6 trilyon 722,5 milyar lira olurken, KKM hacmi yüzde 15,2 küçülerek 2 trilyon 226,1 milyar liraya geriledi. Ancak klasik yabancı para mevduatı ve KKM’nin toplam hacmi 8 trilyon 948,6 milyar lira ile bankacılık sektörünün toplum mevduat hacminin yüzde 56,8’ini oluşturdu.