İlk çeyrekteki büyüme, kabul etmek gerekir ki tahminlerin çok üstünde geldi. Yüzde 2'nin altında kalacağı konusunda neredeyse herkesin görüş birliği içinde olduğu, hatta kimi tahminlerde yüzde 1.5-1.6 dolayına kadar düşeceği dile getirilen büyüme yüzde 2.3 olarak gerçekleşti. Her ne kadar bu oran geçen yılın aynı dönemindeki yüzde 4.9'luk oranın çok altındaysa da, yine de kötümser beklentilere göre çok iyi sayılması gereken bir düzey ortaya çıkmış oldu.
İlk çeyrekteki büyümenin hangi kalemlerden kaynaklandığını ve buna ilişkin detayları haber sayfalarımızda okuyacaksınız. Biz biraz değişik bir çalışma yapmak ve GSYH büyüklüğünü yıllık baza getirerek gidişatı görmek istedik.
GSYH büyüklüğünü, geçen yılın son üç çeyreği ve bu yılın ilk çeyreği toplamında bir yıla getirdi. Bu işlemi geriye doğru yürüterek 2013 ve 2014 yılları itibariyle de mart sonundaki yıllık GSYH'yi hesapladık.
Yıllık büyüme düşüyor
Girişte de belirttik; ilk çeyrekteki büyüme tahminlerin çok üstünde, ama aynı zamanda geçen yılın aynı dönemindeki büyümenin çok gerisinde. Yıllık büyüme hızı, ilk çeyrekte geçen yılın çok gerisinde kalınmasının etkisiyle belirgin bir düşüş kaydetti. 2014 sonunda yüzde 2.9 olan büyüme hızı, bu yılın mart ayı sonunda yine yıllık bazda olmak kaydıyla yüzde 2.3'e indi. İlk çeyrekteki yüzde 2.3 büyüme ile ilk çeyrek sonu itibariyle oluşan büyümenin yüzde 2.3 olması tümüyle bir tesadüf, herhangi bir yanlışlık yok, onu belirtelim.
Geçen yılın ilk çeyreği sonundaki yıllık yüzde 4.6 düzeyinde bulunan büyüme hızı, tam yarı yarıya geriledi ve bu yıl biraz önce belirttiğimiz gibi yüzde 2.3'te kaldı.
Yıllık büyüme hızı, mart itibariyle 2013 yılında ise yüzde 2.1 düzeyinde gerçekleşmişti.
Yani 2013'ten 2014'e çok belirgin bir çıkış yaşadık, bu yıl ise geçen yıla göre aynı şekilde çok belirgin bir yavaşlama ortaya çıkmasını önleyemedik.
Kişi başına gelir düşüyor
Kişi başına gelir geçen yıl 10 bin 404 dolar olarak gerçekleşti. Dolar kurunun tahminlerin ötesinde bir artış göstermesi ve büyümenin görece yavaş seyretmesi, bu yılın tümü için kişi başına gelirin 10 bin dolar sınırın altına inmesi riskini doğurmuştu. Nitekim biz de bu köşede 1 Nisan'da yer alan yazımızda, 2015 yılı için kişi başına gelir tahminimizin 9 bin 700 dolar civarında olduğunu belirtmiştik.
Şimdi ilk çeyrek verileri elimizde ve 2015 için daha kolay tahmin yapabiliriz. Mart sonu itibariyle son bir yıldaki GSYH, 795 milyar dolara geriledi. Nüfus projeksiyonları takvim yılı bazında yapıldığı için, mart itibariyle son bir yıldaki nüfus konusunda sağlıklı bir rakam verme şansına sahip değiliz. O yüzden de, nüfus olarak bu yılın tümünde öngörülen yıl ortası nüfusu kullanmak durumundayız. Bu nüfus da, orta vadeli programda yer aldığı haliyle 77.7 milyon.
Son bir yıldaki 795 milyar dolarlık GSYH'yi 77.7 milyon nüfusa böldüğümüzde bulacağımız kişi başına gelir 10 bin 222 dolar. Yani geçen yıl sonunda 10 bin 404 dolar olan kişi başına gelir, mart ayı sonunda 10 bin 222 dolara inmiş durumda.
Kuşkusuz önemli olan bundan sonrası ve yılı nasıl tamamlayacağımız. 2015 yılındaki GSYH'nın, cari fiyatlarla, öngörüldüğü gibi 1 trilyon 945 milyar lira düzeyinde gerçekleştiğini varsayalım. Doların yılbaşından bugüne kadarki ortalaması 2.54 oldu. Bugünlerde 2.75 dolayında salınan dolar, bundan sonra hiç değişmeden bu düzeyde kalırsa, yıl ortalaması 2.65 düzeyinde gerçekleşecek demektir.
Bu durumda da, 1 trilyon 945 milyar liralık GSYH, 734 milyar dolar edecek, kişi başına gelir de 9 bin 440 dolara kadar gerileyecektir.
Yani biz "10 bin dolarlara takılıp kaldık, orta gelir tuzağına düştük" derken, o dönemi bile arar hale geleceğiz. Hele hele geçen yılın tümündeki 10 bin 404 dolarlık gerçekleşmeye göre kişi başına gelirin neredeyse 1.000 dolar gerilemiş olması, dramatik bir gelişmeye işaret etmiş olacaktır.
Bu tablo elbette tersine çevrilebilir; en azından geçen yılki düzey aşılamasa bile 10 bin doların altına iniş önlenebilir. Ama hiçbir şey kendiliğinden olmaz. Seçim sonrasındaki süreci samimi bir şekilde elbirliğiyle iyi yönetebilirsek, döviz kurunun sert çıkışlar göstermeyeceğini, hatta belki daha aşağıya ineceğini görürüz, büyümenin de daha yukarıda oluştuğunu. Böylece haliyle kişi başına gelir de öyle 9 bin 400 dolarlık düzeylere inme durumunda olmaz.