Kapasite kullanımı altı aydır yatay, bu yıl yüzde 75'i aşmak da zor

İmalat sanayinde kapasite kullanım oranı yılın ilk çeyreğinde ortalama yüzde 67.9 olarak gerçekleşti. Ortalama oran ikinci çeyrekte yüzde 73.1, üçüncü çeyrekte ise yüzde 73.6 oldu. Yani kapasite kullanım oranı altı aydır neredeyse sabit. Yılın ikinci ve üçüncü çeyreğini kapsayan bu altı aylık dönemdeki kapasite kullanım oranı en düşük yüzde 72.7, en yüksek yüzde 74.4 düzeyinde oluştu. Bir başka ifadeyle, nisan-eylül dönemindeki kapasite kullanım oranında en düşük-en yüksek makası en fazla 1.7 puan açıldı.

Bu eğilim, kapasite kullanım oranının gelecekte alacağı düzeye ilişkin de bir ipucu niteliğinde. Üstelik kapasite kullanımı, bundan sonraki dönemde bir kırılma gösterip, ekonominin gidişatına göre aşağı yönlü bir gerçekleşme sergileyebilir, bu güçlü bir olasılık; ancak yukarı yönlü kayda değer bir değişiklik görülebileceğine pek sanılmıyor.

Eğilim geçmiş yıllarda da böyleydi

Aslında kapasite kullanım oranının yılın ikinci ve üçüncü çeyreğini kapsayan bu altı aylık dönemde neredeyse sabit bir çizgi çiziyor olmasında pek de şaşılacak bir yön yok. Söz konusu iki çeyrekte kapasite kullanım oranının belirgin artış gösterdiği tek yıl, 2009. Geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 60.4 olan kapasite kullanım oranı, ikinci çeyrekte yüzde 63.7'ye, üçüncü çeyrekte ise yüzde 68.3'e çıkmıştı. Ancak, geçen yılın başlangıç bazı öylesine düşüktü ki, bir hızlanma görülmesi çok normaldi. Dolayısıyla, bakılması gereken yıllar, önceki yıllar…

2007 ve 2008'de de bu yıla benzer bir eğilim söz konusu olmuştu. 2007 yılının ikinci ve üçüncü çeyreğindeki kapasite kullanım oranı yüzde 81 ve yüzde 80.8 ile neredeyse aynı düzeyde gerçekleşmişti. Aynı şekilde 2008 yılının ikinci ve üçüncü çeyreklerinde de yüzde 79.4 ve yüzde 79'luk gerçekleşmeler olmuştu. Yani, bu yılın ikinci ve üçüncü çeyreğindeki oranların pek değişmemiş olmasına fazla şaşırmamak gerekiyor; çünkü normal eğilim yaşanıyor.

Ancak, normal eğilim yaşanıyor olmakla birlikte, bu yılı 2007 ve 2008'den farklı kılan bir yön var. Bu yılki kapasite kullanım oranı söz konusu iki yılın halen epeyce altında bulunuyor. Son çeyrekte büyük olasılıkla 2008 geride bırakılacak, ama biliniyor ki 2008'in son çeyreği küresel krizin etkilerinin belirgin biçimde ortaya çıktığı bir dönemdi. Dolayısıyla, 2008 yılının son çeyreği, sağlıklı bir kıyaslama için dikkate alınabilecek bir çeyrek olarak görülmüyor. Oysa 2007'nin son çeyreğindeki kapasite kullanım oranı yüzde 80.5'ti ve biz halen bu oranın çok çok uzağındayız. Üstelik, daha önce de vurguladığımız gibi; son çeyrekte kapasite kullanımının ivme kazanıp yüzde 80'e doğru hareketlenme olasılığı mı daha yüksek, yoksa şimdiki düzeyde kalma, hatta ters yönde bir gelişmeyle daha da aşağı inme olasılığı mı?

Mevcut veriler, kapasite kullanımının önemli bir hız kazanacağına işaret etmiyor. Tamam, ortada çok umutsuz olmayı gerektiren bir olumsuzluk yok. Ama kapasite kullanımında en azından bu dönem için sınıra gelip dayanmışız gibi bir tablo söz konusu…

Son çeyreklerde artış olmuyor

İmalat sanayinde kapasite kullanım oranı son olarak 2008 yılının ekim ayında yüzde 75'in üstünde gerçekleşmişti. Söz konusu aydaki kapasite kullanım oranı yüzde 75.8 olmuştu. Aradan geçen 23 ayda en yükse oran yüzde 74.4 ile bu yılın temmuz ayında oluştu.

Geçen yıl ise kapasite kullanım oranı hiçbir ay yüzde 70'i bulmadı. Yılın tümünde yüzde 70'in altında kalındı. 2009'un mart ve nisan ayları ise yüzde 60'ın bile altına inilen aylar oldu.

Üçüncü çeyrek ortalamasıyla dördüncü çeyrek ortalamasının kıyaslanması, kapasite kullanım oranının bu dönemlerde pek değişmediğini ortaya koyuyor. Ancak bu karşılaştırmada istisnai yıl bu kez de 2008. Söz konusu yılın son çeyreği, küresel krizle birlikte ekonominin adeta dip yaptığı bir dönemdi ve bu yüzden üçüncü çeyrek ortalamasında yüzde 79 olan kapasite kullanım oranı, son çeyrekte yüzde 70.8'e inmişti.

Oysa 2007 ve 2009 yıllarının üçüncü çeyreklerindeki gerçekleşme ile son çeyrek birbirine çok yakın. 2007'de üçüncü çeyrekte yüzde 80.8 olan kapasite kullanım oranı, son çeyrekte yüzde 80.5 düzeyinde gerçekleşti.

2009'da ise üçüncü çeyrekte yüzde 68.3 olan oran, son çeyrekte yüzde 68.6 düzeyinde oluştu.

Bu yıl üçüncü çeyrekte yüzde 73.6 düzeyinde gerçekleşen kapasite kullanım oranının son çeyrekte de yatay bir seyir izleyeceği tahmin ediliyor. Beklenti, yüzde 73-75 arasında. Yüzde 73-75 aralığı, normal sınırlar olarak ifade edilen oranlar. Bu aralığı yukarı yönde kırmayı sağlayabilecek etken var mı peki?

Yüzde 75'i aşmak zor

Kapasite kullanım oranını önümüzdeki aylarda yüzde 75 sınırının üstüne çekebilmek hiç de kolay görünmüyor. İhracatta sınıra dayanan bir görüntü var; iç piyasada görece bir canlılık gözlense de bu canlılık kapasite kullanımına ve üretime ivme kazandıracak boyutta değil.

Merkez Bankası'nın bugünden geçerli olmak üzere döviz alımını artıran ve yöntemi değiştiren kararı Türk Lirası'nın değer yitirmesi gibi bir etki yaratır ve bu da ihracatı olumlu yansır mı, doğrusu pek mümkün görünmüyor. İhracat destekli bir üretim artışı da kısa vadede pek beklenmediğine göre, geriye kapasite kullanımını ve üretimi hızlandıracak bir etken kalmıyor.

Küresel krize ilişkin olarak bir türlü tümden atılamayan kaygılar ise, gelecek aylarda kapasite kullanımının hızla artmak şöyle dursun, yeniden düşüşe geçmesine yol açabilecek bir etken olabilecek gibi görünüyor.