İşsizliğin kötü seyredeceğinin en belirgin işareti ta mayısta alınmıştı. İşsizlik oranı yılın en düşük düzeyine hep mayıs ayında iner, haziranla birlikte çıkış başlardı. Bu yıl ise dip oran, bir ay önce, yani nisanda görüldü ve çıkış mayısta başladı. Nisandan mayısa geçişteki artışın oranı çok fazla değildi ama yine de bir yön değişimi söz konusu olmuştu.
Geçmişe göre farklılık işsizlik oranının bir ay önce yükseliş göstermesiyle de sınırlı kalmadı. İşsizlik oranı mayıstan sonra adeta dev adımlarla ilerlemeye başladı. Nisanda yüzde 9.3 olan işsizlik oranı, dört ay sonra, dün açıklanan verilere göre ağustosta tam yüzde 11.3'e ulaşmış, bir başka ifadeyle 2 puan artmıştı.
Temmuz, ağustos ve eylül ayları ortalamasını gösteren ve ağustos verisi olarak açıklanan yüzde 11.3'lük işsizlik oranı, şimdiye kadar oluşan en yüksek ağustos oranı olarak kayıtlara geçti. Daha önce ağustos ayında en yüksek oran yüzde 12.6 ile 2009 yılında gerçekleşmişti. Ama biliniyordu ki 2009, kriz yılıydı. Zaten 2009'un tümünde işsizlik çok yüksekti, yıl ortalaması da yüzde 13.1 olmuştu.
Yani 2009'daki yüksek oranların bir mazereti, bir gerekçesi vardı. Peki bu yılki yüksek oranın açıklaması neydi ki...
Bir küresel kriz mi söz konusuydu, hayır...
Bir doğal afet mi yaşamıştık, hayır...
Ülke çok büyük bir istikrarsızlık içindeydi de seçim üstüne seçim yapmak durumunda mı kalmıştı, hükümet mi kuramıyorduk, hayır...
Bazı ülkeler Türkiye'ye ekonomik yaptırımlar uyguluyor ve bu yüzden mi bir ekonomik sarsıntı yaşıyorduk, hayır...
Bir savaşın içindeydi ve buna bağlı olarak mı sıkıntılar tırmandıkça tırmanıyordu, hayır...
15 Temmuz darbe girişimi işsizlikteki bu artışı açıklamak için yeterli bir gerekçe miydi, hayır... Çünkü işsizlik 15 Temmuz'dan çok önce artış eğilimine girmişti.
Peki ne oluyordu da, işsizlik küresel kriz yaşanan dönemi aratmayacak şekilde artıyordu...
Temel etkenler
Daha önce de vurguladığımız başlıca etkenleri yeniden sıralayalım:
Asgari ücretin yılbaşında yüzde 30 artırılmış olması en başta gelen etkenlerden. Her ne kadar bu artışın istihdamı olumsuz etkilemeyeceği ileri sürülmüşse de, görüldüğü gibi çok farklı bir durumla karşı karşıyayız.
Yatırımlar neredeyse durdu. Özel sektör yatırım yapmıyor ve bunun sonucu olarak da istihdamda yeterince artış sağlanamıyor.
Bir başka etken geleceğe duyulan güvensizlik, özellikle iş aleminin güvensizliği. Ekonomi ve siyasette önünü tam olarak göremeyen iş alemi, yeni eleman istihdamından kaçınmayı tercih ediyor.
Çok düşük ücretle ve kayıt dışı çalışmaya razı binlerce Suriyeli olduğu gerçeğini de unutmamak durumundayız.
Şimdi yeni yeni sorunlarımız var
TÜİK'in dün açıkladığı ağustos verisinin temmuz, ağustos ve eylül aylarını kapsadığını belirtmiştik. Biz kasımın ortasındayız ve dolayısıyla dün açıklanan veride son bir buçuk aydaki gelişmelerin doğal olarak hiçbir etkisi yok.
Son bir buçuk ayda ise neler yaşadık neler ve de yaşamaya devam ediyoruz.
Giderek artan bir başkanlık tartışmasının içindeyiz. Bunun için Anayasa değişikliği zorunlu ve referandum olasılığı da güçlü görünüyor.
Tartışma bu kadarla da sınırlı değil; idam konusu ve bu konunun referanduma götürülmesi de gündemde.
Bizde konu bitmiyor... Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın önceki gün dile getirdiği AB ile müzakerelerin kesilmesi olasılığı. Erdoğan, bu konunun da referanduma götürülebileceğini ifade etmiş bulunuyor. Türkiye'nin AB ile ilişkileri herhalde son dönemde hiç bu kadar gerilmemişti, şimdi bir de bunun etkileri yaşanıyor.
Diğer yanda ABD Başkanlığına Trump'ın seçilmesiyle birlikte başlayan kaotik ortam... Türk Lirası'nın çok hızlı bir şekilde değer yitirmesi ve bu yüzden iş aleminin önünü görmesinin neredeyse tümüyle mümkün olmaktan çıkması...
Böyle bir ortamda kim yatırım yapmaya, kim istihdam sağlamaya niyetlenir ki...
Ocakta % 12.5-13.0'ü görebiliriz
Türkiye'de işsizlik en yüksek düzeye, istisnai birkaç yıl dışında hep ocak ayında çıkmıştır. Aralık, ocak ve şubat ortalamasını gösteren işsizlik, öyle anlaşılıyor ki 2017'de de rekor kıracağa benziyor.
Bu yılın ağustosundaki gerçekleşmenin yüzde 11.3'ü bulması ve gidişatın hiç de umut vermemesi 2017'nin ocak ayında yüzde 12.5 ile yüzde 13 arasında bir işsizlik göreceğimize işaret ediyor gibi...
Ocak aylarındaki işsizlik oranının daha önce en yüksek düzeye yüzde 14.1 ile 2009 ve yüzde 13.6 ile 2010 yıllarında çıktığını da hatırlatalım.