Ekim ayına ilişkin olarak açıklanan son işgücü verileriyle ilgili temel değerlendirmeler, kriz yüzünden istihdamın hızla daraldığı ve işsizliğin hızla arttığı noktasında yoğunlaştı. İşsizlik oranı yüzde 10.9'u bulmuş ve önceki yıla göre 1.2 puan artış göstermişti. Önceki aylara göre de işsiz sayısında çok hızlı bir artış vardı. Temelde bu görüşler etrafında dönülüyordu. İşsizlik oranının önceki yıla göre 1.2 puan arttığı doğruydu tabii ki, ama "işsiz sayısının önceki aylara göre artıyor olması" ile "istihdamın daralması" kavramları biraz birbirine karıştırılıyordu.
Temelde mevsimsel etkilere açık verileri, aynı dönemler itibariyle ele alıp kıyaslamak gerekiyordu. Böyle yapılınca da ekim ayları itibariyle Türkiye'de hem istihdamın, hem de işsiz sayısının arttığı gerçeği söz konusuydu. Hem çalışan sayısı, hem işsiz sayısı nasıl artardı peki? Bu, tabii ki mümkündü, ama işte gözden kaçırılan buydu; Türkiye'nin işgücü piyasasıyla ilgili başka sorunları vardı.
Türkiye'de tarım ve inşaat sektörlerindeki istihdamın büyüklüğü, doğal olarak mevsimsel koşullara çok bağlı. Bu sektörlerdeki istihdam yaz aylarında zirveye ulaşır, daha sonra azalmaya başlar ve kışın dip yapar. Dolayısıyla, mevsimsel koşullardan etkilenmeyen istihdam olarak izlenmesi gereken, sanayi ve hizmetler istihdamı. Toplam istihdamı sonbahara doğru aşağı çeken tarım ve inşaatın her dönem söz konusu olan bu etkisi gözardı edilerek ve toplam istihdamdaki azalmaya bakılarak "kriz şu kadar kişiyi işsiz bıraktı" türü değerlendirmeler yapmak, bu aşamada gerçeği yansıtmaktan uzak kalıyor.
2007'de istihdam daha çok daraldı
Küresel krizde istihdamın ne kadar daraldığına ilişkin değerlendirmeler, genellikle temmuzla son veriye sahip olduğumuz ekim arasındaki değişim gözönüne alınarak yapılıyor. Bu dönemde istihdam 677 bin kişi daraldı. Ancak gözardı edilmemesi gereken bir gerçek var; 2007 yılının temmuz-ekim dönemindeki daralma 939 bin kişiydi. İstihdamdaki daralmayla işsiz sayısındaki artışı birbirine karıştırmamak gerekiyor. İşsiz sayısı 2007'nin temmuz-ekim döneminde 151 bin, geçen yılın aynı döneminde 334 bin kişi arttı. Eğer tek ölçüt, toplam istihdamdaki daralmanın boyutuysa, küresel kriz yaşadığımız 2008, önceki yıldan daha iyi. Yok eğer işsiz sayısındaki artışı ölçü alırsak geçen yılki durum daha kötü. Ancak, şeytan ayrıntıda gizli!
Sorun sanayi ve hizmetlerde
Tarım ve inşaat sektörlerinde çalışanların sayısının mevsimsel olarak azaldığını ve bunun da normal olduğunu vurguladık. Bakılması gerekenin sanayi ve hizmetler istihdamı olduğunu da. 2007 yılının temmuz-ekim döneminde sanayide istihdam edilenlerin sayısı 148 bin kişi artmıştı. Geçen yıl ise bu dönemde sanayide istihdam 39 bin kişi daraldı. Kriz işte burada! Aynı şekilde hizmetlerdeki istihdam 2007'nin temmuz-ekim döneminde 126 bin kişi işini azalmıştı, geçen yıl bu sayı 161 bine çıktı.
Daha önce birkaç kez belirttik; ekim ayı verileri eylül, ekim ve kasımın ortalamasını gösteriyor. Dolayısıyla küresel krizin kasımda iyiden iyiye hissedilen etkisi, ekim verisinde ancak üçte bir etkili. Özellikle sanayide işini kaybedenlerin sayısı ekimden sonraki döneme ilişkin olarak açıklanacak verilerde kendini daha belirgin hissettirecek. Zaten piyasada olan bitene, kapanan fabrika haberlerine bakmak bu konuda yeterince fikir veriyor.
Temmuz-ekim dönemleri itibariyle 2007'de tarımda istihdam edilenlerin sayısı 863 bin kişi azalmıştı, geçen yılki azalma 401 binde kaldı. Bu durum, iş bulma olanaklarının daralması yüzünden kentlere göçün yavaşladığı, hatta tersine bir göç yaşandığı şeklinde yorumlanıyor. Çünkü ağustos, eylül ve ekim aylarında geçen yılki tarım istihdamı, 2007'nin üstünde seyrediyor.
İnşaat sektöründe ise önemli bir fark yok; 2007'nin temmuz-ekim döneminde 98 bin kişilik bir istihdam azalması vardı, geçen yıl ise bu sayı 75 bin kişi oldu.
Nüfus ve çalışmak isteyenler artıyor
Daha önce altını çizdiğimiz bir gerçeğe dönelim yeniden. Birincisi, değerlendirmeyi daha sağlıklı olması açısından aynı dönemler için yapmak gerekiyor; ikincisi de hem istihdamın, hem de işsiz sayısının artmasının altında yatan nedenleri irdelemek gerekiyor.
2007 yılının ekim ayında 21 milyon 310 bin olan toplam istihdam geçen yıl 21 milyon 945 bine çıktı. Yani çalışanların sayısında tam 635 bin kişilik bir artış vardı. Ama bunun yanında, işsizlerin sayısı da 2 milyon 302 binden 2 milyon 687 bine çıkarken 385 bin kişilik bir artış gösterdi. Hem istihdamın, hem işsizlerin arttığı ilk kez görülen bir durum değil kuşkusuz. Ama bu tablo, başka bir gerçeğe dikkat çekmemizi gerektiriyor.
Bir yandan daha da hızlanmasını istediğimiz nüfus artışı gerçeği var. Ekim ayları itibariyle kurumsal olmayan sivil nüfus yüzde 1.1 oranında 759 bin kişi arttı. 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus da yüzde 1.5 oranında 763 bin kişilik artış gösterdi.
Nüfustaki artışın zorladığı iş olanaklarını, her kriz döneminde olduğu gibi daha da zorlayan bir gerçek var; işgücü piyasasına girenlerdeki artış. İstihdam edilenler ve işsizlerden oluşan işgücünde bir yılda tam yüzde 4.3 oranında 1 milyon 20 bin kişilik çok hızlı bir artış yaşandı. Bu artış; hem nüfus, hem de işgücü piyasasına girmek isteyenlerdeki artıştan kaynaklandı. 2007 yılının ekim ayında yüzde 47.7 olan işgücüne katılma oranı, geçen yıl yüzde 49.1'e çıktı. Bu oran gelişmiş ekonomilerle kıyaslandığında halen çok düşük olmakla birlikte işgücü piyasası sığ olan ve bir krizin içinde bulunan Türkiye'yi çok az artışta bile daha da sıkıntıya sokabiliyor.
Avrupa'daki gibi olsaydı...
Bizde işgücüne katılma oranı yüzde 50'yi bulmuyor. Ortalamada yüzde 50 dolayında seyreden işgücüne katılma oranı, ekim itibariyle erkeklerde yüzde 72.4, kadınlarda ise yüzde 26.2 düzeyinde. Türkiye, yüzde 50 dolayındaki oranla Avrupa'da sonuncu. Erkeklerdeki oran, Avrupa ile aynı düzeyde, ancak kadınlar Avrupalı kadınların yarısına bile ulaşamıyor. Avrupalı kadınlarda işgücüne katılma oranı yüzde 58 dolayında seyrediyor.
Avrupa'da işgücüne katılım oranı en yüksek ülkeler yüzde 79 ile İsviçre, yüzde 77 ile Danimarka ve Norveç, yüzde 76 ile Hollanda, yüzde 74 ile İsveç ve yüzde 71 ile İngiltere.
Krizle birlikte işgücü piyasasına girmek isteyenlerin sayısı her geçen gün artacak. Ekim sonrasına ilişkin verilerde ters yönlü bu ilişkiyi daha somut göreceğiz; bir yandan kriz yüzünden istihdam daha hızlı daralmaya başlayacak, diğer yandan da işgücü piyasasına girmek isteyenlerin sayısında artış olacak.
Sorun hızla büyüyecek
Nüfusumuz her geçen gün artıyor; kriz yüzünden hanehalkından işsiz kalanlar olması ya da hane gelirinin düşmesi işgücü piyasasına daha çok kişinin girmesi sonucunu doğuruyor ve biz henüz krizin göbeğindeki verilere sahip değiliz. Ekim verisi olarak açıklanan eylül, ekim ve kasımın verileri elimizde. Nisan ayına geldiğimizde ocak, mayısta ise şubat verilerini göreceğiz ve işsizliğin tavan yaptığı o zaman ortaya çıkacak. Hem mevsimsel etkenlerle istihdam dip yapacak ve işsizlik oranı rekor kıracak, hem de krizin asıl etkilerini ancak ocak ve şubat verilerinde görebileceğiz. Yani son açıklanan ekim verilerinin aslında çok masum kaldığı bir süre sonra ortaya çıkacak.
İstihdamın Aylara Göre Sektörel Dağılımı (Bin Kişi)
Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler Toplam
2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008
Ocak 5,203 4,676 4,143 4,298 1,028 1,019 10,017 10,119 20,390 20,112
Şubat 5,003 4,751 4,074 4,285 943 1,020 10,040 10,105 20,058 20,162
Mart 5,313 5,115 4,117 4,289 1,049 1,090 10,138 10,258 20,618 20,752
Nisan 5,665 5,726 4,135 4,262 1,166 1,236 10,249 10,427 21,216 21,650
Mayıs 6,042 6,034 4,171 4,323 1,292 1,359 10,339 10,560 21,843 22,277
Haziran 6,284 6,226 4,188 4,367 1,385 1,417 10,237 10,547 22,095 22,557
Temmuz 6,375 6,297 4,163 4,374 1,427 1,402 10,283 10,548 22,249 22,622
Ağustos 6,175 6,314 4,212 4,387 1,424 1,335 10,249 10,473 22,060 22 509
Eylül 5,983 6,122 4,244 4,383 1,382 1,327 10,273 10,381 21,882 22,213
Ekim 5,512 5,896 4,311 4,335 1,329 1,327 10,157 10,387 21,310 21,945
Kasım 5,211 4,292 1,259 10,104 20,867
Aralık 4,908 4,289 1,130 10,115 20,443