“Parayla saadet olmaz”
Bizim dönemimizin meşhur bir arabesk şarkısı vardı. “Parayla saadet olmaz”. Bütün züğürtler bu şarkıya tutunurdu: Parayla saadet olmaz. Geliri kısıtlı oğluna kız istemeye giden anneler “Bak, şarkısı bilem var; parayla saadet olmaz. Hem iki gönül bir olunca samanlık seyran olur” voleleri ile atağa geçerdi. Ancak evlenen gençler geçim sıkıntısı ile karşılaştıklarında, huzursuzluk başladığında şarkıyı yeniden yorumlamaya başlarlardı: “Parasız da saadet olmuyormuş”.
Kişinin parayla olan ilişkisi yalnız evlilik kurumunda yoktur. Kişinin işle olan ilişkisinde de vardır. Evet, iş seçiminde kişinin alacağı ücret önemlidir. Ancak sadece parayla saadet olmaz. Kişi bir iş teklifini değerlendirirken paranın yanında başka boyutlara da bakmalıdır. Geçen haftaki yazımda iş seçiminin sadece işin para boyutunu incelemiştik. Şimdi ücretin dışındaki boyutlara bakacağız.
İşin kendisi
Amerikalı yazar Studs Terkel “Working” (Çalışma) adlı kitabında yer alan, iki ayrı garsonla yaptığı söyleyişi ilginçtir. Bir garson “Allahın belası bir iş” der. “İnsanlar yiyeceklere aç kurtlar gibi saldırırlar. Sonra da masayı domuz ahırı gibi bırakıp giderler. İlk fırsatta bu işi bırakacağım.” Başka bir garson ise şöyle konuşur “ İnsanları doyurmak ne kadar zevkli. Onların masadan doymuş olarak kalkmaları beni mutlu eder. Masalar arasında elimde tabaklarla dolaşırken kendimi Bolşoy balesi balerini gibi hissederim.”
Demek ki, aynı işin farklı kişilere tattırdığı zevk de farklıdır ve yaptığın işi sevmek önemli bir boyuttur. Eğer kişi yaptığı işi sevmiyorsa işinde gereken başarıyı gösteremez. Bunun sonucu, bu işten alabileceği ücret de düşer.
İşin karakteristiği
“Hackman ve Oldham modeli”ne göre, bir işin beş karakteristiği kişilerin o işte daha motive olmasını sağlar. Birinci karakteristik, beceri çeşitliliğidir. Eğer kişi bir işte çeşitli becerilerini kullanırsa, sadece bir becerisini kullanana göre daha mutludur. İkinci karakteristik ise, işin kimliğidir. Başka bir deyişle, eğer kişinin yaptığı iş belirli ise, ortada görünür ise, yaptığı iş açık seçik görünmeyen birisine göre daha mutludur. Üçüncü karakteristik ise, işin önemli olmasıdır. Eğer yaptığı işle daha büyük ve daha önemli bir işe katkı sağlıyorsa kişi daha mutludur. Dördüncü karakteristik ise özerkliktir. Eğer kişi işinde bağımsız karar verebiliyorsa, serbest top koşturacağı bir sorumluluk alanı varsa daha motivedir. Beşinci karakteristik ise, geri-bildirimdir. Eğer kişi yaptığı işin sonunda yöneticisinden bir geri-bildirim alıyorsa, bu geri bildirimi almayan birisine göre daha mutludur.
Çalışma arkadaşları
Yapacağınız işin kendisini seviyorsunuz; tam sizin dişinize göre. İş, yukarda saydığımız beş karakteristiği de içeriyor. Bu durumda mutlu olur muydunuz? Olsaydınız, iş seçiminde göz önüne alacağımız başka boyut kalmazdı. Ancak iş denince akla, birlikte çalışacağınız çalışma arkadaşları da gelmektedir.
Amerika’dan geldiğimde bir araştırma kurumunda çalışmam söz konusu idi. Bana iş teklifi yapan, buranın sorumlusu Hocam, beni birlikte çalışacağım kişilere tanıştırmıştı. Oradaki kişilerden birisi, Amerika’da hangi konu ile uğraştığımı sormuştu. Ben de “Beşeri sermayenin yönetimi” demiştim. Bu kişinin tepkisi, “Tam da Türkiye şartlarına uyacak bir konu ha” şeklinde bayağı kinayeli olmuştu. Kurumu yakından tanıyan bir arkadaşımdan bilgi aldım. Birlikte çalışacağım kişilerin çoğunluğu, bana soruyu soran dahil, yurtdışında doktora yapmaya gitmiş, ama başarılı olamadan geri dönmüştü . Hocama “Ben buraya girersem bu tipler beni mutsuz eder” deyip iş teklifini reddettim.
Sonuç
Bir iş teklifini değerlendirirken sadece ücrete bakmak yetmez. Ücret yanında o işten alınacak zevk ya da cefa hesaba katılmalıdır. Bu ikinci boyut belki paradan da önemlidir. Çünkü hayat çok kısadır. Yetişkin insan için bu kısa ömrün büyük bölümü işte geçmektedir. O zaman da işten alınan zevk büyük değer taşır.
Bir iş teklifini değerlendirirken yukarıda sözünü ettiğim faktörleri göz önüne alınız ve yüreğinizin sesine kulak veriniz.