Bayram öncesi imzalanan İran nükleer anlaşması, jeopolitik etkilerinin yanısıra ekonomi cephesinde de ciddi sonuçlar doğuracak. Türkiye'yi de yakından etkileyecek olan başlıca ekonomik sonuçları şöyle sıralayabiliriz:
İran ekonomisi nasıl etkilenecek?
BM ambargosunun kalkmasıyla İran ekonomisi cendereden çıkacak. ABD de kendisinin ayrıca uyguladığı daha katı ve kapsamlı amborgoları da yavaş yavaş gevşetecektir. Dünyanın üçüncü büyük petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip olan İran'ın petrol piyasasına yeniden güçlü bir aktör olarak dönmesi, petrol ve doğalgazını serbestçe satabilmesi ve parasını tahsil edebilmesi ekonomisine sınıf atlatabilir. Petrol gelirleri ve Batı ile gelişecek ılımlı ilişkiler her alanda bir yatırım seferberliğine zemin hazırlayacak.
Ancak bunlar birden bire değil, yavaş yavaş olacak ve zamanla hızlanacak gelişmeler. Öncelikle ambargolar, İran'ın nükleer kapasitesini düşürme yolunda atacağı adımlara paralel olarak kalkacak. İran'ın bu işlemleri yapması teknik olarak da zaman gerektiriyor.
Ambargo sürecinde İran'ın petrol ve doğalgaz altyapısı tahrip oldu ve kapasitesi düştü. Kapasitenin eski düzeyine çıkartılması için ciddi yatırımlar ve zaman gerekiyor.
Ambargoların kalkması ile etkisi en hızlı görülecek şey İran'ın Batı bankalarındaki 100 milyar dolarının serbest bırakılması olacak. Milli geliri 415 milyar dolar olan bir ekonomi için bu büyük bir para.
Bundan daha önemlisi, Batı ile ilişkilerin normalleşmesi İran'a doğrudan yatırım ve sıcak para şeklinde yabancı fon girişini harekete geçirecektir. Bu akım zamanla hızlanacaktır. İran'ın 77.5 milyonluk nüfusu, orta sınıfların giderek palazlanması ihtimali, eğitimli nüfusu ve tersine bir beyin göçü ihtimali, ekonomide daha liberal bir yönelimin ortaya çıkma beklentisi, global yatırımcıların iştahını kabartacak hususlar.
Türkiye ekonomisi nasıl etkilenir?
İran'ın petrol piyasasına dönmesi ve ekonomisinin atağa kalkmasının Türkiye ekonomisine de olumlu yansımaları olacak.
Petrol fiyatları: İran'ın üretim ve ihracatının artması, petrol ve doğalgaz fiyatlarını aşağı iten yeni bir faktör olacak. Petrol fiyatındaki her 10 dolarlık düşüş cari açığın milli gelire oranında yüzde 0.2-0.3 kadar bir düzelme yaratabiliyor. Ayrıca petroldeki yüzde 10'luk düşüş, enflasyonu da 0.2 puan kadar aşağı çekebiliyor. Bunlar, büyümeyi de olumlu etkileyecek faktörler.
Ancak petrol fiyatlarındaki zamana yayılacağını ve bu arada olası kur artışlarının bu olumlu etkiyi törpüleme olasılığını da unutmamak gerekiyor. Ayrıca İran etkisinin petrol fiyatlarını ancak 5-8 dolar olacağı tahmin ediliyor.
Boru hattı: İran'a ambargonun kalkması, İran gazını Batı'ya ulaştırma noktasında Türkiye'nin enerji köprüsü rolünü güçlendirecek bir adım olur.
İhracat: İran ekonomisinin canlanması, Türkiye için de ihracatını artırma şansı demek. Ancak İran ekonomisinin büyük ölçüde kendine yeterli olması ve Türkiye'nin ihracatının ağırlıklı olarak düşük ve orta teknolojili ürünlerden oluşması, şansımızı azaltacak. Sınır ticaretinde ise daha etkili bir artış beklenebilir.
Turizm: İran yabancı turist sayısında altıncı, turizm gelirinde dördüncü ülke. İranlı turistler kişi başına harcamada ABD'lilerden sonra ikinci sırada. Bu zemin, turizm gelirlerinde, ihracata göre daha çabuk ve hatırı sayılır bir artışa zemin sunuyor.
Doğrudan yatırımlar: İran'ın Türkiye'deki doğrudan yatırımları Batılı ülkelere göre düşük düzeyde. Türkiye'nin İran'daki yatırımları 305 milyon dolar düzeyindeAncak İran, Türkiye'nin Batılı ülkeler dışında Azerbaycan, Kazakistan ve Rusya'dan sonra en fazla yatırım yaptığı ülke. İran ekonomisinin canlanması karşılıklı yatırımları artırıcı bir etki yaratcaktır.
Müteahhitlik: İran'da beklenen altyapı seferberliği geniş bir pazar yaratacak. Ancak burada aslan payını Batılı şirketler ile Çinliler alacak. Türkiye ile olan politik ve psikolojik engeller de Türkiye'nin bu alandaki şansını azaltacak. Türkiye'nin bu alandaki şansı daha çok taşeronluk kapma noktasında olabilir.