Geçtiğimiz hafta iş dünyasının son İK gündemini, dijitalleşmeyi, depremde şirketlerimizin bölgeye, çalışanlarına, yakınlarına dair yaptığı çalışmaları dinleme fırsatım oldu. Tekrar başımız sağ olsun. Pandemi sonrası uzaktan çalışma, EYT, büyük ve sessiz istifa, metaverse, yapay zekâ, yetkinlik, yetenek yönetimi, çalışan bağlılığı, uzaktan ve hibrit çalışma, kuşak farklılıkları, değişim ve kurum kültürü, İK veri analitiği, çevik ve esnek çalışma oturumlarda, Eduplus İnsan Kaynakları Zirvesi’nde konuşulan başlıklardandı.
Gig ve paylaşım ekonomisi, (kurumsal) girişimcilik, well-being (esenlik), T-İnsan, mutluluk yöneticisi, esnek yan haklar, şirket akademileri son yılların başlıklarından. ChatGPT, Neuralink, robotik, evrensel temel gelir cabası. Elon Musk’ın insan beynine çip takma projesi Neuralink’in insanlı test çalışması geçtiğimiz hafta ABD’de ret cevabı aldı. Aynı Elon Musk’ın uzun zamandır dikkat çektiği yapay zekânın risklerine dair bir uzlaşma, AB’nin bu konudaki taslak yasa tasarısı dışında, henüz dünya üzerinde yok.
2015’te bir küresel otomobil markasının fabrikasında, iş kazası ile robotun işçiyi öldürmesini haber yapan FT muhabiri Sarah O'Connor tesadüf gibi görünse de ChatGPT’nin makale, kod yazması yakında eğitim, habercilik gibi birçok meslek grubunu ve akademiyi baştan sona değiştirecek. Üniversitelerin tarihçesi ve son iki sanayi devrimi ile ilişkisi dikkate alındığında, kalifiye işgücünün işsiz kalmasının sancılarını dünya ekonomisi yapışkan enflasyon sürecinde ne kadar taşıyacak? ABD’de son istihdam verilerinde part-time çalışanlardaki ciddi yükseliş gözden kaçıyor.
2008 Lehman Biraderler sonrası dünya aynı değil artık. 2000’den sonra hızlanan M2, para ve sermaye piyasaları (enflasyon) balonları dışında dijital ekonomiyle aynı hızda GSYİH büyümesini dünyaya getirmedi. Endüstri 4.0 ve uzay ekonomisi finansal ekonominin bileşik faizle çarpan etkisine aynı büyüklükte cevap veremiyor.
Türkiye’nin işgücü ve istihdam yol haritası
Yapay zeka, metaverse, robotik, kripto paralar gibi dijital ekonomi mevzuatının hızla geliştirilmesi ilgilendirdiği çoklu boyutlar açısından gerekli. İşletmelerde insansı robot kullanımına verilecek teşviklerden, amortismana fütüristik görünen konular çok uzak değil. Pandemi ile olmaz denilenleri hâlihazırda iş dünyamız ve insan (kaynakları) yaşıyor. Uzaktan ve part-time çalışma yönetmeliği dışında, ortak (shared) ofis kullanımı, freelance çalışma bütünsel düşünülmeli. Sağlık sigortaları, yemek çekleri gibi esenlik uygulamaları, kıdem tazminatı fonu, vb. artık düzenlenmesi gerekiyor. İş sağlığı ve güvenliği uzmanı gibi endüstriyel psikolog (iş yeri psikoloğu) zorunluluğu dikkate alınmalı.
Başta enflasyonun olumsuz etkileri malum. Deprem sonrası şirketlerin özverili katkılarına şahit olduk. İş Kanununun haklı fesih durumları dışında kalan, özellikle performans nedeni ile yol ayrımına gidilen personelin, normalde hak ettiği, yasal sürece dönmüş tazminat ve primlerinin de (zaten özkaynaklarda ve bütçelerde karşılığı var) böyle bir dönemde tekrar değerlendirilmesi insan odaklı bu çalışmaları taçlandıracaktır. İK yöneticilerimizin ortak görüşü insanı odağa koyan şirketlerin başarılı olacağı yönünde. Başka bir husus, 2 yıllık MYO’larda öğretim görevlisi olmak için gereken yüksek lisans şartı. 2013 öncesi tezsiz yüksek lisans yapanlar doktora yapabiliyor, profesörlüğe kadar ilerleyebiliyor ama MYO’larda kadroda kalmak için, üç yıl içinde tezli yüksek lisans programını tamamlaması gerekiyor.
2021 İŞKUR verilerine göre kabaca, ön lisans ve üstü işsizlerin genele oranı %25, otuz yaş altının genele oranı ise yarısına yakın. Üstelik Türkiye nüfusu yaşlanıyor. Bireysel emeklilik ve kreş gibi şirketlerin emeklilerine yaşlı bakım evi kurma zorunluluğu veya teşviklerinin düşünülmesi gerekiyor. Takasbank TEFAS uygulaması gibi, kıdem tazminatı fonu oluşturulduğunda, çalışanlar kimin emeklilikteki yan hakları daha iyiyse, BES’teki gibi emekli olacağı şirketi de seçebilmeli. Neden olmasın?
Üretim faktörlerinden emek ve girişimciyi yani insanı ilgilendiren son başlıklar bunlar. Bu vesile ile tüketimi çağrıştıran kaynak kelimesine de bir alternatif bulunmalı.