IMF, birkaç gün önce dünya ekonomisiyle birlikte Türkiye ekonomisine ilişkin büyüme, enflasyon, cari açığın GSYH'ye oranı ve işsizlik konularındaki yeni tahminlerini de açıkladı. IMF'nin enflasyonla ilgili tahmininin nasıl yanlış yorumlandığını hayretle ve ibretle izledik. IMF'nin enflasyon tahminiyle hangi oranı kastettiği yine kimi çevreler tarafından anlaşılamadı. Çok farklı anlamlara gelen iki oranın aynı düzeyde oluşması da bu yanlış anlamayı iyice pekiştirdi.
IMF, Türkiye'nin 2012'deki yıllık ortalama enflasyonunu yüzde 10.6 beklediğini açıkladı. Bu oran, "IMF, enflasyon beklentisini yüzde 6.5'ten yüzde 10.6'ya çıkardı" biçiminde yorumlandı ve bu şekilde aktarıldı.
IMF'nin açıklamasını bu şekilde aktaranlara göre, Merkez Bankası'nın son enflasyon tahmini olan yüzde 6.5, IMF tarafından yüzde 10.6 düzeyinde bekleniyordu. Yani IMF, Merkez Bankası'nın yüzde 6.5 olan enflasyon tahminini yüzde 10.6'ya mı çıkarmıştı?
Ama IMF, "2011'de yüzde 6.5 olarak gerçekleşen yıllık ortalama enflasyona ilişkin 2012 tahminimiz yüzde 10.6'dır" diyordu.
İyi de, 2011'deki enflasyon yüzde 6.5 miydi ki? TÜİK'e göre 2011'de yılsonu enflasyonu yüzde 10.45'ti. IMF, yüzde 6.5'i de nereden çıkarıyordu?
IMF'nin herhangi bir şey çıkardığı yoktu. 2011 yılında TÜFE artışı aralık ayları endekslerinin kıyaslamasına göre yüzde 10.45, yıllık ortalama endekslerin kıyaslamasına göre yüzde 6.47, yani yüzde 6.5'ti.
Dolayısıyla IMF, "enflasyon tahminini yüzde 6.5'ten yüzde 10.6'ya çıkarıyor" değildi. Yüzde 6.5, zaten TÜİK tarafından hesaplanmış ve kesinleşmiş bir orandı.
İki oranın farkını pek öğrenemedik
Türkiye'de yaygın olarak kullanılan yıllık enflasyon hesabı, herhangi bir ayın endeksinin, bir önceki yılın aynı ayındaki endeksle kıyaslanmasına dayanıyor. Dolayısıyla takvim yılıyla ilgili enflasyon için aralık endekslerin kıyaslanması yoluna gidiliyor.
Diğer yönteme göre ise, son 12 ayın endeksinin toplamı ile (ya da aylık ortalaması ile), bir önceki 12 ayın endeksinin toplamı kıyaslanıyor. Uluslararası kuruluşlar daha çok bu yöntemi kullanıyor.
Enflasyondan ne anlaşıldığına bağlı olarak iki yöntem de doğru kuşkusuz. İşte 2011 yılı enflasyonu da aralık-aralık kıyaslamasına göre yüzde 10.45, 2011-2010 yıllık ortalama endekslerinin kıyaslamasına göre yüzde 6.47 düzeyinde hesaplanmıştı.
Türkiye'de yıllık ortalama endeks kıyaslamasına dayalı enflasyon için hedef belirlenmiyor. GSYH deflatörü bir anlamda bu, hedefin yerini tutuyor sayılırsa da, tam değil.
İşte sonuçta IMF, bizim öngörüde bulunmadığımız bir oranla ilgili tahmin açıklıyor.
Şu da bir gerçek ki, yıllık ortalama endeks kıyaslamasına dayalı enflasyon, herhangi bir yıl aralık-aralık kıyaslamasıyla bulunan enflasyona göre düşükse, hesaplama yönteminden dolayı izleyen yıl oranlar genellikle yer değiştiriyor.
Enflasyon stoku
Belki yirmi yıl önceydi; ANKA Ajansı'nda yıllık enflasyonun iki yöntemle hesaplanıyor olmasından yola çıkarak "enflasyon stoku" kavramını üretmiştik. Stokla kastettiğimiz, herhangi bir yılın aralık ayındaki endeksle o yılın ortalama endeksi arasındaki farktı. Gerçek rakamlarla örnek verelim:
TÜFE'de 2011'in aralık ayındaki endeks 200.85 düzeyinde. 2011'in yıllık ortalama endeksi ise 189.95. Şu durumda, 2011'den 2012'ye bu iki endeksin farkı kadar, yani yüzde 5.74 düzeyinde enflasyon stoku devrediyor. Altını çizelim; bu oranın, 2012'nin aralık-aralık hesaplamasına hiçbir etkisi yok; oran yalnızca 2012'nin yıllık ortalama enflasyonuyla ilintili.
2012'de fiyatlar hiç değişmese, yani ne artsa, ne azalsa, tüm ayların endeksi 2011'in aralık ayındaki endeks düzeyinde gerçekleşecek ve 200.85 olacak. Yani bu durumda 2012'nin ortalama endeksi 200.85 düzeyinde oluşacak ve 2011'in ortalaması olan 189.95'e göre yüzde 5.74'lük bir "yıllık ortalama enflasyon" gerçekleşecek. İşte yıllar önce "enflasyon stoku" olarak ifade ettiğimiz hesaplama buydu.
IMF'nin tahmini yüksek mi?
Aydan aya endeks kıyaslamasına dayalı yöntemle hesaplanan yıllık enflasyonun yönü bu yılın ilk üç ayında hep aşağı doğruyken, yıllık ortalama endekslerle hesaplanan enflasyonun yönü hep yukarı. Yani, IMF'nin benimsediği hesaplama tarzına göre artış sürecek.
Merkez Bankası'nın bu yıl için aralık-aralık kıyaslamasına göre beklediği yüzde 6.5'te kalabilmek için yılın bundan sonraki dokuz ayında aylık ortalama artışı yüzde 0.53'te tutabilmek gerekiyor. Bu durumda yıllık ortalama enflasyon yüzde 9.4 olacak. İyi de, 2012 enflasyonunun yüzde 6.5 olabileceğine kaç kişi inanıyor ki artık?
2012 gerçekleşmesinin yüzde 8.5 olacağını varsaymak çok yanlış mı, sanmıyoruz. Bu durumda aylık artışlar ortalama yüzde 0.74 olacak, buna göre de yıllık ortalama artış yüzde 10.3 düzeyinde, yani IMF'nin tahminine çok yakın bir oranda gerçekleşecek.