İmalattaki kötü gidiş, küçülmeyi derinleştirmeye devam edecek

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından bugün saat 10.00'da açıklanacak eylül ayına ilişkin kapasite kullanımı verileri tabloyu daha kolay okumamızı sağlayacak. Ama, bu verileri görmeden de söyleyebileceğimiz bir gerçek var; imalat sanayindeki kötü gidiş, küçülmeyi derinleştiren en büyük etken konumunda bulunuyor ve bu etken üçüncü çeyrekte de varlığını hissettirmeye devam edecek.

Türkiye ekonomisi geçen yılın son çeyreği ve bu yılın ilk iki çeyreği olmak üzere son üç çeyrek üst üste küçüldü; dördüncüsü de yolda. Hiç kimse bu yılın üçüncü çeyreğinde artıya geçileceğini beklemiyor; dolayısıyla geçen yılın son çeyreği ve bu yılın ilk üç çeyreği olmak üzere Türkiye ekonomisi son bir yılı küçülmeyle geçirmeye doğru yol alıyor. Kaldı ki, 2009'un son çeyreğinde büyüme gerçekleşeceği konusunda bir garanti de yok. Başbakan Yardımcısı Ali Babacan da son çeyrekte "belki" artıya geçilebileceğinin altını çizmişti. Yani, hükümetin de yılın son üç ayında büyüme sağlanabileceği konusunda bir iddiası bulunmuyor.

Yılın tümü için ilk revizede yüzde 3.6 küçülme olarak belirlenen hedef, daha sonra orta vadeli program kapsamında yüzde 6 olarak değiştirildi. Artık 2009 yılı küçülme çıtası yüzde 6'yı yükseltilmiş durumda. Bu oranın üstünde gerçekleşme bekleyenler de yok değil. Örneğin IMF Türkiye'nin küçülmesine ilişkin tahminini yüzde 5.1'den yüzde 6.5'e revize etti. Zaten çok uzun süredir, 2009 yılı küçülmesinin yüzde 6 ile 7 arasında gerçekleşmesinin beklendiği dile getiriliyordu.

Sanayinin etkisi

İmalat sanayi, GSYH'nin dörtte birini oluşturan bir sektör. Bu ağırlığıyla GSYH'ye yön vermede önemli bir etki yapan imalat sanayi, kimi zaman toplam GSYH'den daha iyi bir performans gösteriyor, kimi zaman ise bu performans GSYH'nin altında kalıyor. Ekonomik kriz yaşanan dönemlerde imalat sanayinin performansı düşüyor. Örneğin 2001 yılının son üç çeyreği ile 2002'nin dört çeyreği boyunca, yani toplam yedi çeyrek peş peşe imalat sanayi toplam GSYH'den daha kötü bir performans sergiledi. Tablo daha sonra normale döndü, imalat sanayindeki gelişme GSYH'yi geride bıraktı.

Şimdi de benzer bir tablo söz konusu. İmalat sanayinin, son dört çeyrektir toplam GSYH'den daha kötü bir performansı var.

Geçen yılın üçüncü çeyreğinde imalat sanayi yüzde 0.3 gelişme gösterdi. Söz konusu dönemde, GSYH artışı ise yüzde 1 oldu. Son çeyrekte ise artık artış değil, gerileme vardı. İmalat sanayinde yüzde 10.8, toplam GSYH'de yüzde 6.5 düzeyinde gerileme yaşandı.

Aynı eğilim bu yıl da sürüyor. 2009'un ilk çeyreğinde imalat sanayi tam yüzde 20.2 daraldı. Bu dönemde GSYH daralması yüzde 14.3 oldu. İkinci çeyrekte imalat sanayi yüzde 8.7 küçülürken, GSYH'deki küçülme yüzde 7'de kaldı. Yılın ilk yarısında ise imalat sanayi yüzde 14.4, GSYH yüzde 10.6'lık daralma gösterdi. 

Üçüncü çeyrek ne olur?

İmalat sanayi üretimi, yılın ilk çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 24.5 daraldı. GSYH kapsamındaki imalat sanayinin daralması ise bu dönemde yüzde 20.2 oldu. İkinci çeyrekte imalat sanayinde 2008'e göre kaydedilen daralma yüzde 16.9 olarak gerçekleşti. GSYH kapsamında ölçülen daralma ise bu kez yüzde 8.7 oldu.

Türkiye İstatistik Kurumu, eylül ayının kapasite kullanımına ilişkin gerçekleşmeyi bugün açıklayacak ve bu veri sanayi üretimine ilişkin temeli oluşturacak. Eylül ayında geçen yıl hem kapasite kullanımı, hem de buna bağlı olarak sanayi üretimi ağustos ayına göre artış göstermişti. Aynı artış eğiliminin bu yıl da gerçekleşeceği varsayımıyla yapılan hesaplamalar, yılın üçüncü çeyreğindeki imalat sanayi üretiminin geçen yılın 8-9 altında kalacağına işaret ediyor.

İmalat sanayinde üçüncü çeyrekte ortaya çıkacak yüzde 8-9'luk daralmanın, GSYH hesaplarına yüzde 5-6 dolayında yansıması bekleniyor. Bu oran, GSYH'de üçüncü çeyrekte beklenen daralmanın üstünde. GSYH'nin yılın üçüncü çeyreğinde 2008'in aynı dönemine göre yüzde 3.5-4.0 dolayında daralması bekleniyor. Yani, imalat sanayi, üçüncü çeyrekte de GSYH'deki artışı frenleyecek, bir başka ifadeyle küçülmeyi daha da artıracak bir etki yapacak.

Hızlı küçülmenin nedeni

Hep söylendi, altı çizildi; Türkiye, küresel krizi finans sektörü sapasağlam bir şekilde karşıladı. Ancak, buna rağmen dünyanın en çok küçülen ülkesi olmaktan kurtulmak mümkün olmadı. İşte bu duruma, imalat sanayinin yapısı yol açtı. Krizden en çok etkilenen sektör olan imalat sanayi, büyümeyi de "diğer sektörlerin eteğine yapışırcasına" aşağı çekiyor; yani küçülmeyi artırıyor.

İç piyasada derinliğin kaybolduğu, en büyük ihraç pazarı olan euro bölgesinde de talebin henüz canlanma emaresi göstermediği bir dönemdeyiz. Dolayısıyla imalat sanayi bir süre daha kendine gelemeyecek ve büyümenin önünde engel oluşturmaya devam edecek.

Böyle bir tabloda akla gelen soru şu; peki bu durumda nasıl olacak da 2010'dan itibaren hükümetin tahmini olan yüzde 3.5, IMF'nin tahmini olan yüzde 3.7'lik büyüme sağlanabilecek? Yanıtı basit aslında, baz etkisi sayesinde. Biz şimdi örneğin sanayideki durumu, "geçen yıl 100, bu yıl 70 otomobil ürettik, yüzde 30 daralma var" diye ifade ediyoruz. 2010'dan itibaren artık kıyaslamayı 100 otomobile göre değil, 70 otomobile göre yapacak ve yine örneğin 75 otomobil üretmişsek, "üretimde yüzde 7 artış var" diyeceğiz. Kaldı ki bu yanlış da değil. Ancak, 2008 düzeyine ne zaman mı geleceğiz, 2011 ya da 2012'den önce mümkün görünmüyor.