Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) göç istatistiklerinde iller arasındaki göçün miktarını ve net göç hızını görebiliyoruz. Burada yıldan yıla gelişmenin pek de parlak olmadığı, gelişmiş şehirlere akımın hızının kesilmediği, geri illerin göç verme hızını azaltmada teşviklere rağmen kayda değer bir ilerleme sağlanamadığını biliyoruz. Bu durum, göç konusunda resmin bir bölümünü yansıtıyor.
Göç sorununun, göç istatistiklerine yansımayan önemli bir yüzü daha var. İllerde çevre ilçelerden göçün daha yüksek olması. Çevre ilçelerden göç hem merkez ilçeye doğru, hem de başka ile doğru olabiliyor.
Merkez ilçe nüfusları ile çevre ilçe nüfuslarının seyrini karşılaştırmak için yaptığımız özel çalışma, nüfusta merkez ilçeler-çevre ilçeler dengesinin adrese dayalı nüfus kayıt sisteminin devreye girdiği 2007’den 2015’e nasıl bir değişim gösterdiğini gözler önüne seriyor. Bu özel çalışmanın ortaya koyduğu başlıca sonuçlar şöyle sıralanabilir:
* 2007-15 arasında merkez ilçelerin nüfusu binde 171.46 artarken çevre ilçelerin 8 yıllık nüfus artışı sadece binde 34.21 oldu.
* Dengesizlik 30 büyükşehir ilinin dışında kalan illerde tahrip edici bir boyutta. Normal illerde çevre ilçelerin nüfusu 8 yıl öncesinin de altına düştü. Bu illerde çevre ilçelerin nüfusu 8 yıl öncesine göre binde 36.17 azaldı. Bu illerde merkez ilçelerin 8 yıllık nüfus artışı binde 123.98 oldu.
* Normal illerde merkez ilçelerin nüfus artışı da, büyükşehir merkezlerinin çok gerisinde kaldı. Büyükşehirlerde merkez ilçelerin 8 yıllık nüfus artışı binde 181.69 ile normal illerin 1.5 katı hıza ulaştı.
* Bu konuda köy ve ilçe merkezleri arasındaki dengelerin tam bir analizini yapmak ne yazık ki artık pek mümkün değil. Büyükşehir yasasındaki değişiklikle birlikte TÜİK”in de, -bizce yanlış bir tercihle- büyükşehirlerdeki köyleri ilçe merkezinde saymaya başlaması köy ve ilçe merkezi nüfuslarının seyrini ve kentleşme oranındaki değişiklikleri sağlıklı bir şekilde izleme imkanını tahrip etti. Bu nedenle köy ve ilçe merkezlerindeki değişime 30 büyük şehir için ayrı, diğerleri için ayrı bakacağız.
*Büyükşehirlerde yeni uygulamanın başladığı 2013 yılı öncesi 2007-12 arasında merkez ilçelerin belde ve köylerinde nüfus binde 175.6, ilçe merkezlerinin nüfusu yüzde 174.89 ile yaklaşık aynı düzeyde arttı. Büyükşehirlerin çevre ilçelerinde ise 5 yılda kent nüfusu, merkez ilçeler ile aynı düzeyde artarken belde ve köylerin nüfusu binde 175.61 azaldı.
* Normal illerde ise 2007-15 arasında kent nüfusu, merkez ilçelerde binde 210.59 artarken çevre ilçelerde binde 93.80 ile açık ara geride kaldı. Belde ve köy nüfusları ise merkez ilçelerde binde 130.73, çevre ilçelerde ise binde 144.03 düştü.
* Çevre ilçelerin nüfustaki payı 2007’ye göre toplamda 2.97 puan gerileyerek yüzde 40.75’ten yüzde 37.78’e indi. 30 büyükşehirde çevre ilçelerin payı 2.23 puanlık gerilemeyle yüzde 35.54’ten yüzde 33.31’e indi. Normal illerde ise çevre ilçelerin payındaki kayıp 3.80 puanı buldu ve yüzde 56.90’dan yüzde 53.10’a düştü.
* Çevre ilçelerin payındaki kayıp 2009-11 arasında ekonomik krizin etkisi ile hızlandı. 2012’de neredeyse duran pay kaybı, 2014’ten sonra tekrar hızlandı.