TÜFE'nin aralıkta nasıl gerilediğini, yıllık artışın tüm öngörülerin dışına çıkarak nasıl düşük geldiğini günlerdir okuyorsunuz. Bir bakıma, ormanı gözlüyoruz; ama ağaçlara bakmak pek aklımıza gelmiyor. İşte istedik ki bugün biraz detaya inelim, yani ağaçlara bakalım. Acaba detayda ne gibi artışlar var ve gelir düzeyine göre harcamaların yoğunlaştığı özellikle gıdada ne oranda artışlar oldu. Ama bu detaya inmeden, Türkiye'deki enflasyonun nasıl değerlendirildiğine değinmekte yarar olduğunu düşünüyoruz.
Kamuoyunda şöyle bir düşünce var. Enflasyon yüksek mi açıklandı, "Bakın işte, fiyatlar nasıl aldı başını gidiyor" görüşü dile getiriliyor. Açıklanan oran düşük mü, bu sefer iki görüş ortaya atılıyor. Ya "Bunlar benim zorunlu tüketim maddelerimi dikkate almadan, peyniri, eti, sütü hesaba katmadan, zincirle, takozla, pinpon topuyla hesap yapıyor" ya da "Artış oranı yüksek çıkınca rakamlarla oynayıp düşük açıklıyorlar, bunu anlamayacak ne var" deniliyor.
Bir kere yüksek oranı kabullenip, oran düşük geldiğinde buna kulp bulmaya çalışmak pek dürüst bir davranış biçimi değil. Hadi daha açık söyleyelim, bu iki yüzlülük. TÜİK'in oranlarını, yüksek veya düşük, ya kabul ederiz ya da etmeyiz. Bundan da geçtik, düşük oranları kabul etmiyorsak, bu oranlarla oynandığını ileri sürüyorsak, bu oynamayı bir şekilde kanıtlarız ve doğru oranı ortaya koyarız. Hele hele hesaplamanın tüketilmeyen ürünlerle yapıldığı yolundaki şehir efsanesini tümüyle çöpe atma zamanı çoktan geldi. TÜFE hesabında yaklaşım hataları yok mu, var; ama o başka bir şey.
Aslında bu söylediklerimiz aralık ayındaki düşüş için değil. Aralıkta fiyatların düşmekte olduğunu, özellikle temel girdi niteliğindeki akaryakıtta pek rastlamadığımız ölçüde fiyat indirimlerine gidildiğini hepimiz yaşıyor ve gözlüyorduk zaten.
Vatandaş yine de tatmin olmuyor
oranlara inanmama, güvenmeme bir etken. Ama, bir de şu gerçek var. İlan edilen oranlar, ortalama tüketime göre olan fiyat değişimini veriyor. Ya tüketim belli alanlarda yoğunlaşıyor ve bu alanlarda da fiyatlar çok daha hızlı artıyorsa...
TÜİK'in 2013 verilerine göre, hanelerin en yoksul yüzde 10'u harcamalarının yüzde 35'ini konut, su, elektrik ve gaz için, yüzde 30'unu gıda ve alkolsüz içecekler için yapıyor. İkinci yüzde 10'luk grupta bu oranlar yüzde 32 ve yüzde 28 düzeyinde.
2014 yılında gıda maddelerinin fiyatı ortalama yüzde 13 arttı. Şimdi biz 2014 yılı TÜFE artışının yüzde 8'e gerilediğini söylüyoruz, ama mutfak harcamasındaki artış yüzde 13 olmuş.
Ayrıca yüzde 13 de bir ortalama. Bu oran, onlarca kalemin ortalama artışı. Biraz daha detaya inelim.
Bazı ürünler var ki, fiyatı rekor artış göstermiş; ama bu ürünleri tüketseniz de olur, tüketmeseniz de. O yüzden bu ürünleri pek dikkate almıyoruz. İki örnek verelim. Geçen yılın tümünde kuru kayısı yüzde 113, fındık içi yüzde 94 zam görmüş. Bunlar, zorunlu tüketim malları değil.
Ama, fiyatı yüzde 42 artan mercimek, yüzde 31 artan pirinç, yüzde 28 artan kuru soğan, yüzde 26 artan çay, yüzde 25 artan zeytinyağı, yüzde 24 artan domates... Bunlar için, tüketimi zorunlu değil, diyebilir miyiz?
Fiyatı yüzde 19 artan makarna için, yüzde 18 dolayında artan et için, yüzde 15-16 artan peynir için, yine yüzde 16 zam gören ekmek için, "Bunlar tüketilmese de olur" dememiz mümkün mü? Ya yüzde 15 zam yapılan bulgur için?
Diğer mal ve hizmetler
Ortalamanın çok üstünde zam gören mal ve hizmetler yalnızca gıda maddeleri değil ki. Öyle çok sık, örneğin her yıl değiştirilmiyor olmakla birlikte buzdolabı fiyatının üçte bir artmasını önemsemek gerek. Yüksek oranda zam gören başka ne gibi mal ve hizmetler mi var, sıralayalım: (Yüzde olarak)
"Şehir hatları vapur ücreti 50, sıcak içecekler 35, kalem 31, Hacca gidiş ücreti 25, gazete 24, tereyağı 23, salça 21, sucuk, teflon mutfak eşyaları ve her türlü temizlik aletleri 20, kuru barbunya 19, bebek bezi, tahin ve sarımsak 18, ağız ve diş bakımı ürünleri, internet ücreti, okul defteri, sim kart ve batarya gibi telefon yedek parçaları 17 ve okul çantası 16."