Günümüzde futbol milyar dolarlara yükselen gelirleriyle bir endüstri haline geldi. Dijital yayın olanakları aracılığıyla yeryüzünde üç buçuk milyar insana ulaşabilen futbol bir yandan eşsiz bir pazarlama ve satış aracı olarak kendini gösterirken, diğer yandan milyar dolarların kazanıldığı bir sektör haline de geldi. Bu bağlamda, futbolun Avrupa'da yarattığı toplam parasal büyüklük Deloitte'un 2011 Mayıs ayında gerçekleştirdiği Yıllık Futbol Finansmanı Araştırması'na göre 16.3 milyar euroya ulaştı.
Futbolun endüstriyelleşmesi yeni gelirler doğurdu
Futbolun bu kadar yaygınlaşması ve gelir yaratması futbolu aynı zamanda bir kazanç kaynağı haline de getirdi. Özellikle son günlerde gözümüze çarpan bir yeni gelişme var. Daha çok adını Türkiye'de Quaresma, Almeida ve Simao gibi isimleri 'kelepir' bonservis ücretleriyle Beşiktaş'a transfer edip duyuran futbol yatırım fonları. Yani futbolcu alıp satan ve buradan yüz milyonlarca dolar gelir elde eden bir sektörden bahsediyoruz.
Bu hafta üzerinde duracağımız konu futbolcu alıp satan fonlar. Bu hafta bu fonları size kısaca tanıttıktan sonra, gelecek hafta bu fonların nasıl futbolcu alım satımı yaptıklarını, FIFA'nın bu konuya nasıl yaklaştığı, bu sisteme karşı geliştirilen "Transfer Matching System" (Transfer Eşleştirme Sistemi)'nin ne olduğunu, futbolda başlı başına ayrı bir konu olan "third party ownership" denilen yani üçüncü şahıs mülkiyeti ile futbolcu alım satımının mümkün olup olmadığını tartışacağız.
Futbol fonları nasıl ortaya çıktı?
Futbolun giderek endüstriyel bir karaktere bürünmesi ve çok önemli parasal gelirler yaratması, yatırım ve risk alma kültürünün üst düzeyde olduğu günümüz küresel finans dünyasında yeni bir yatırım kaynağı oldu. Özellikle Londra'da bireysel yatırımcılar, hedge fonları ve diğer farklı yatırım fonları (bireysel özel emeklilik gibi) futbolu da diğer her türlü yatırım yapılabilir varlık türlerinden biri olarak kabul edip buna göre kendilerine uygun stratejiler geliştirdiler. Hedge fonlarda olduğu gibi, bu fonlar sayesinde diğer geleneksel varlık sınıflarıyla korelasyonu olmayan cazip bir yatırım aracı olarak sunulan "futbol"a, birikimi olan normal vatandaşlar da bir Arap şeyhi veya kaçak bir para babası olmadan yatırım yapabilme imkanına sahip hale geldi.
İlk futbol yatırım fonu İngiltere'de kuruldu
Futbolun anayurdu olan İngiltere tıpkı futbol kulüplerinde şirketleşme ve halka arzda olduğu gibi bu konuda da futbola öncülük yaptı.
İlk futbol yatırım fonu İngiltere'de Ocak 1997'de Singer & Friedlander Football Fund ismiyle Londra'da kuruldu. Bu fonun temel kuruluş amaçlarıysa; özellikle 1992 yılında Premier Lig'in kurulmasıyla birlikte futbolun o dönemde çok iyi gelir getireceği ve buna bağlı olarak önemli karlara ulaşılabileceğiydi. İlk etapta, Championship seviyesinde olup da Premier Lig'e çıkma şansı olan kulüplere yatırımı hedeflemişlerdi. Bunu yaparken de, yetenekli futbolcuları uluslararası liglerden saptayıp, bunları Avrupa liglerine transfer etmeyi, popüler Premier Lig takımlarının Asya'da haklarını satın alarak bu sayede pazarı daha da genişletmeyi ve yine yeni futbol organizasyonları düzenlemek suretiyle futboldan kar maksimizasyonu yapmayı önlerine temel amaç olarak koymuşlardı.
Ancak ilk zamanlar işlerin pek de planlandığı gibi gitmemesi ve mali yatırımcıların dört sene içinde yaklaşık yüzde yirmi beşe yakın para kaybetmesi, 2001'de futbol endüstrisinin bir yatırım fonu için "çok dar" olduğu düşüncesini de beraberinde getirdi. Hal böyle olunca hala futboldan para kazanma olanağı olduğunu düşünen futbol fonu bu kez de, futbol ekonomisinin medya ve eğlence yan alanlarına da yatırım yapmaya başladı. Ne var ki, söz konusu fon bu konuda da kendisinden beklenen performansı ortaya koyamayıp ta, 2002'de yatırımcıların koymuş oldukları sermayenin yüzde yetmiş beşini kaybettirince kapanmak durumunda kaldı.
Bugün hala futbolu bir yatırım aracı olarak gören bu fonlardan bazılarını sizinle burada paylaşalım.
Media Sports Investments, İran asıllı İngiliz işadamı Kia Joorabchian tarafından kurulmuş ve yönetilmekte olan yatırım fonu. Bu alanda faaliyet gösteren fonlar arasında kaynağı belli olmayan ve üzerinde en fazla şaibe olan fon olarak tanınıyor. 2004 senesinde Corinthians'ın borçlarını kapatmak için %51 kârına ortak olmak şartıyla kulübe 35 milyon dolar yatırdı. Carlos Tevez & Javier Mascherano'nun West Ham United'dan ara transfer döneminde zorla transferini yapacak şekilde elindeki transfer haklarını kullanması sonrasında West Ham'ın 5.5 milyon İngiliz Sterlini ceza almasına, açılan dava sonucunda West Ham'in Sheffield Wednesday'e 20 milyon İngiliz Sterlini tazminat ödemeyle cezalandırılmasına sebep olan fon.
Hero Investments , 5yıl süreli olarak kurulan yatırım fonunun kurucu yatırımcısı 27 milyon İngiliz Sterlini sermaye koyan Emirates NBD (Dubai Ulusal Bankası). Birleşik Arap Emirlikleri'nde futbolun gelişmesi ve Al Ahli futbol kulübüne yetenekli futbolcu bulunması gibi sosyal hedefleri de olan yatırım fonu yatırımcılarına; İngiliz kulüplerine hızlandırılmış finansman, Avrupa kulüplerinin futbolcularına menkul kıymetleştirme (securitization) (futbolcuların gelecek transferlerinden kar ortaklığı şeklinde borç verme) ve Futbolcu gruplarına (öncelikli olarak Afrika, Güney Amerika ve Uzakdoğu'dan genç futbolcuların lisans ve imaj hakları) ya da futbol akademilerine sermaye yatırımları yapmak suretiyle para kazandırmayı taahhüt ediyor.
London Nominees Football Fund, İngiltere'deki futbol endüstrisine ve Güneydoğu Asya'ya odaklı bu fon 2009 senesinde kurulmuş. Fonun ortakları arasında Brezilya'nın eski ünlü futbolcularından Carlos Alberto Torres, İngiltere milli takımının efsane kaptanlarından Bryan Robson, Liverpool FC yıldızı Steve McMahon ve ESPN üst düzey profesyonel spor dünyasından seçkin şahıslar bulunuyor.
Sports Asset Capital (SAC), 2006 senesinde 50 milyon sterlin ile kurulan yatırım fonunun amacı, futbolcu transfer hakları payları ile gelecek transferlerden gelir elde etmek. Eski Manchester City'li futbolcu / yeni girişimci Ray Ranson tarafından kurulmuş. Kurucusunun kendi geliştirdiği sat ve geri kirala modelini (lease back) Leeds United'ta aşırı seviyede kullanıp, kulübü borç batağına sürüklediği ve Division 1'e kadar düşmesine sebep olduğu iddia ediliyor. Fon son olarak, Coventry City'ye verdiği ipotekli borç ve bundan ötürü transfer yapamamasını getiren kontrattan ötürü İngiltere'de oldukça fazla tartışılıyor.
First Portuguese Football Players Fund, FC Porto, Sporting Lisbon ve Boavista kulüplerinin futbolcularının gelecek transfer gelirlerinin iskonto edilerek kulüplere nakit sağlanması ve yeni transferlere imkan vermesi amacıyla kurulmuş 3 yatırım fonu.
Benfica Stars Fund, Portekiz'in en büyük bankası Banco Espirito Santo tarafından Eylül 2009'da Benfica için kurulan fon. 40 milyon euro fon karşılığında Benfica 12 futbolcusunun çeşitli oranlarda haklarını bu fona devretti.
Football Players Fund Management, Lizbon merkezli 7.5 milyon euro başlangıç fonuyla kurulan ve sonra 14 milyon avro seviyesine ulaşan bir yatırım fonu. Avrupa'da oynayan 15 futbolcunun gelecek transfer gelirlerinde belli oranlarda hakka sahipler.
Gestifute, herkesin yakından tanıdığı ajan Jorge Mendes'in ortağı Luis Correira ile 1996 kurduğu ve sahibi olduğu futbolcu gelecek transfer yatırım kurumu. Futbolcu temsilciliğinin ötesinde belli oranda transfer haklarını da ellerinde bulunduruyorlar. Cristiano Ronaldo, Nani, Anderson, Ricardo Carvalho, Deco gibi futbolcuların yanı sıra Jose Mourinho da portföylerindei Beşiktaş'ın transfer ettiği Portekizli futbolcular (Simao Sabrosa, Hugo Almeida, Ricardo Quaresma, Hernandez) da aynı kuruma bağlı.
Quality Football Ireland Limited (ISC), Portekiz'li yıldız futbolcu Almedia'nın Beşiktaş'a transferini gerçekleştirerek adı gündeme gelen fonun en büyük hissedarı yüzde 69?luk payla CAA Sports International. CAA Sports, Amerika kıtasının en ünlü sporcularının (NBA, Nascar, NHL vs.) menajerlik haklarını elinde bulunduran dünyaca ünlü bir şirket. CAA Sports, Amerika'daki hakimiyetinin ardından Avrupa futbolunda da söz sahibi olmak için 2008 yılında Gestifute şirketiyle ortaklık anlaşması imzaladı.