Faiz sebep, enflasyon sonuç

Heterodoks İktisat” dünyanın en büyük iktisat topluluğu ‘American Economic Association’ (AEA) Jel Kodlarında B5 altın­da yer alır. Buna karşılık ‘Ortodoks İktisat’ diye bir kod bulunmazken ona özdeş ‘Klasik ve Neoklasik Okul’ B12 ve B13 altında yer alır. ‘Web Of Science ve Scopus’ gibi en pres­tijli akademik endekslerde heterodoks ikti­sat çalışmaları sayıca daha fazladır.

AEA (14:3) Martin Uribe (2022) ‘The Ne­o-Fisher Effect: Econometric Evidence from Empirical and Optimizing Models’ ma­kalesi ‘Vektör Otoregresif Model (VAR)’ ve ‘Yeni-Keynesyen Optimize Edilmiş Model’ ile para politikalarını ABD için çalışmış. Bu­na göre, geçici faiz artışları (neo)klasik gö­rüşe uygun olarak enflasyon ve çıktıyı dü­şürerek reel faizi arttırmış, ancak kalıcı fa­iz artışları tam tersine enflasyonu ve çıktıyı (%45 açıklayıcılıkla) arttırmış. Buna lite­ratürde ‘Neo-Fisher Etkisi’ deniyor.

Saint Louis Fed ekonomisti Stephen Williamson (2016) ‘Neo-Fisherism: A Radical Idea, or the Most Obvious Solution to the Low-Inf­lation Problem?’ makalesinde, 2008 küresel krizi sonrasında merkez bankalarının ‘Key­nes Likidite Tuzağı’ seviyesine düşen faiz oranlarının enflasyon hedeflerine çıkması­na yardımcı olmadığını, (pozitif reel faiz şart diyen) Taylor Kuralını da eleştirerek bunun için nominal faiz oranlarının artırılması ge­rektiğini bulgu olarak söyler. Neo-Fisherci­lik, geleneksel para politikasına ters olarak enflasyonu artırmak için nominal faiz oran­larını yükseltmeyi savunur ve klasik görüş­teki faiz indirimlerinin enflasyonu artıraca­ğı düşüncesinin zıttıdır.

Deneysel iktisat heterodokstur

Burada iki konuyu hatırlatmak lazım. Enf­lasyon hedefin altında ve nominal faizler sı­fıra yakınsa Neo-Fisher enflasyonu yuka­rı çekebilir. İkincisi enflasyonun türlerine göre uygulanan para politikası farklı olabi­lir, olmalıdır da. Ancak elçiye zeval olmaz, ChatGPT’ye mevcut verilerle bu Neo-Fis­her bizim için mümkün mü sorusuna şöyle cevap veriyor: “Faiz artışları, eğer güven in­şa edemezse, beklentileri aşağı değil yuka­rı yönlü etkileyebilir. Bu da Neo-Fisher tar­zı enflasyonist bir etkiyi doğurabilir.” Buna ‘Tüketici Beklentileri Teorisi’ deniyor.

‘Keynesyen Karşıtlık veya Arz Şokları’ du­rumunda, arz şokları (kısıtları) talebi doğal olarak yükselteceğinden (yüksek gösterdi­ğinden) faiz artışı ile cevap verilecektir an­cak bu (Keynesyen) büyüme (resesyon) ve istihdam sorunlarını kalıcı hale getirece­ğinden uzun vadede faiz indirimlerini ve pa­rasal genişlemeleri zorunlu tutacaktır.

Ben Şalom Bernanke (vd., 2004) arz ve enerji şoklarında politika faizinin etkisi olmayaca­ğını, tersine enflasyonu (uzun vadede) artı­rabileceğini bundan yazmışlardır. Pandemi (Rusya-Ukrayna Savaşı) sonrası için IMF, Fed, ECB raporlarında bu durum açıkça ka­bul edilmiştir. Monetarist (kısaca para ar­zı enflasyon yaratır görüşü ki Friedman öl­meden önce FT demecinde: “Şimdi olsa bu kadar ısrarcı olmazdım” demiştir) ve (neo) klasik görüşte talep enflasyonunda faiz ar­tışı işe yarar. Büyüme ve İstihdam Modeli, (Neo)Keynesyen Karşıtlık, Açık Ekonomi Yaklaşımı, Neo-Fisher Hipotezi faiz artış­larının enflasyon yaratabileceği olasılığını dışlamaz.

Modern Para Teorisi (MMT) gibi heterodoks yaklaşımlar bu yüzden, ana akı­mın dünyada iddiası gibi bir moda olmaktan, daha fazla öne çıkmaktadır. Enflasyonun fa­iz oranında etkili olduğu kabulü yerine fiyat seviyesinin etkili olduğunu söyleyen (Key­nes geliştirmiştir) Gibson Paradoksunu baz alarak, Neo-Fisherciler faiz enflasyonu ar­tırır der. Atgür (2021) 2004-2021 arasında Gibson Paradoksunun Türkiye için geçerli olduğunu bulmuş.

Akademisyen eski Riksbank çalışanı Bun­cic (ve Lentner, 2016) veya (İzlanda Merkez Bankasından) Helgi Egilsson (2019), ‘How raising interest rates can cause inflation and currency depreciation’ SSCI ve Scopus ma­kalesinde, faiz artışının kur değer kaybı ile enflasyonist olabileceğini yazmış. Çift yön­lü ilişkiyi de bulan SSCI, Scopus daha çok eser var.

Son yıllarda ana akımda çok dendi. İktisat bilimine dönülmeli, irrasyonel faiz deneyi bırakılmalı, kural bazlı iktisatta negatif reel faiz yok, faiz enflasyonun sebebi söylemi bi­lim dışıdır. Bu örneklerle koca bir iktisat li­teratürünün, ekonomi biliminin bunlardan haberi var mı?